মৰীয়মে বিয়াৰ কথা কয়, কামৰাণে বিয়াৰ কথা কয়, গাঁওঢ়াই বিয়াৰ কথা কয়, আনকি কেম্পত ঠিকাদাৰ ভূমিধৰ শৰ্মায়ো বিয়াৰ কথা কয়। বর্তমানত বাবৰৰ কাৰণে যেন একমাত্র কৰিবলগীয়া কাম বিয়া-আৰু একো নাই। টকা পইচাও হৈছে, ঘৰবাৰীও হৈ আহিছে, সিও ডেকা হৈছে। এতিয়া আৰু বিয়া কৰোবাৰ বাহিৰে তাৰ কি কাম আছে?
তাৰ কাৰণে ছোৱালী চাই, পছন্দ কবি খুজি মেলি দিওঁতা কোনো নাই। গাঁওবুঢ়াই নিজেই কৈছে, এইটো তেনেই সামা্য কথা নহয়। বাপেকে কোরা কথা জীয়েকে পেলাব নোৱাৰে। ৰাণীয়ে চাগৈ পাকে প্ৰকাৰে তাক বিয়া কৰাবলৈ সম্মতি জনাইছে।
গাঁওবুঢ়া আৰু কিমান দিন বাচি থাকিব কোনেও ক'ব নোৱাৰে। যদি মৰি থাকে ৰাণী মোবাৰক মাষ্টৰহঁতৰ আশ্রয়তো থাকিব লাগিব। তেতিয়া, মই ইয়াত নথকাৰ সুযোগ লৈ কামৰাণে যদি বাণীক বিয়া কৰাই পেলায়!
সেইটো ভাল কথা ন'হব।
সেইটো বেয়া কথা হ'ব।
মই বিয়া নকৰালেও কামৰাণক বাণীক বিয়া কৰাবলৈ এৰি দিব নোৱাৰি। তাৰ লগত ৰাণীয়ে সুখেৰে খাব নোৱাৰিব। ভাইব দুখ হ'ব। গাঁওৰুচাৰ জীয়েক ৰাণীৰ প্রতি মোৰো এটা কর্তব্য আছে। গাঁওবুঢ়ায়েই মোক আশ্রয় দি মানুহ কৰিছে। মই অরুজক হ'ব নোৱাৰে।।
হয়তো ময়ো ৰাণীৰ যোগ্য নহওঁ। মোৰ ৰাণীতকৈ পড়াশুনা কম। আচলতে মইতো বাণীৰ ঘৰৰ কাম্পাহে। আজিও মই একেবাৰে স্বতন্তৰীয়া হোৱা নাই। আৰু হ'লেও, মই যে এসময়ত গাঁওবুঢ়াৰ ঘৰতে কাম্ফ্লা আছিলোঁ, সেই কথা লুকুৱাবৰ উপায় নাই। মই লুকুৱাবলৈ নিবিচাৰোঁও।
এই কথা লৈ বিয়াৰ পাছত কেতিয়াবা যদি ৰাণীয়ে মোক অপমান কৰিব খোজে? কিন্তু নোৱাৰিব। বিয়াৰ পাছত ৰাণী আৰু মই ছটা হৈ নেথাকে। মোৰ মান-সম্মানেই ৰাণীৰ মান-সন্মান হ'ব। মোৰ অপমানেই ৰাণীৰ অপমান হ'ব। ৰাণীয়ে নিশ্চয় মোক ঘৃণা অপমান কৰিবৰ সাহস নকৰিব। তথাপি ৰাণীৰ মনটো বুজিব পৰা হ'লে ভাল আন্সি। বাণীক এবাৰ সুধিব পৰা হ'লে ভাল আছিল। মোৰতো সুধিবৰ কোনো উপায় নাই। মৰীয়মৰ হতুৱাই কিবা উপায়ে ৰাণীৰ মনৰ ভাবটো বুজিবৰ দিহা কৰিব পৰা হ'লে!
কিন্তু সেইটো বৰ ভাল কথা নহ'ব। মৰীয়মে সেই কাম কৰিবলৈ ভাল নেপাব। ৰাগীক বিয়া কৰোৱাৰ কথাটো নোলোৱা হ'লে মই কিজানি মৰীয়মকে বিয়া কৰালোহেঁতেন। তাইক মই সকৰেপৰা চিনো, জানো। তাইক মই বুজিও পাওঁ। মোৰ নিচিনাই তাই দুখীয়াৰ ঘৰৰ ছোৱালী। তাই জীৱনত বহুত দুখ কষ্ট পাইছে। জীৱনৰ মুখামুখী হৈছে। তাই মোকো ভালকৈ বুজি পায়।
কিন্তু বাণীয়ে মোক নেজানে। তথাপি যে গাঁওবুঢ়াই ৰাণীক মোৰ লগতে বিয়া দিব খুজিছে। না কৰাটো মূর্খামী হ'ব। বাপেকে জীয়েকক হুবুজেনে! আৰু আল্লাই যাৰ লগত যাৰ যোৰা ৰাখিছে। আমাৰ তাক ৰদবদল কৰিবৰ কি শক্তি আছে।
তথাপি যুদ্ধখন শেষ হোৱালৈকে বাট চাব পৰা হ'লে! বিয়া কৰাইতো মই ঘৰত থাকিবলৈ নেপাওঁ। কেম্পলে যাব লাগিব। মিলিটারী কেম্পলে তো ন-কইনাজনী নিব নোৱাৰি।
লগত পৰামৰ্শ কৰিবলৈকো তাৰ লাজ লাগিল। কোনে বা কি ভাবে কোনে বা কি কয়! মৰীয়মৰ মনৰ মাজত বহুত ক্রোধ আছে। বহুত অভিমান আছে, দুনীয়াৰ কাৰো ওপৰত তাইৰ ওপৰত হোৱা অন্তায় অবিচাৰৰ বাবে প্রতিশোধ ল'ব নোৱাৰি, তাই নিজৰ ওপৰতে নিয়ে প্রতিশোধ লৈছে। মোৰ আৰু ৰাণীৰ বিয়াৰ বিষয়ে তাইৰ মনত নতুন আঘাত দিয়াৰ কোনো যুক্তি থাকিব নোৱাৰে। তাই জীৱনত যিমান দুখ পাইছে সেই সকলোবোৰৰ বাবে মই হয়তো দায়ী নহওঁ জমীদাৰ দায়ী, জমীদাৰী দায়ী, যুদ্ধ দায়ী, আকাল মহামাৰী দায়ী। কিন্তু দায়ী বুলি দোষাৰোপ কৰিবলৈ সেইবোৰক তাই ক'ত লগ পাব? মোৰ বাহিৰে তাই কাকো লগ নেপায়।
আৰু তাই মোক দায়ী কৰিব নোখোজে। তাইৰ দুর্ভাগ্যৰ কাৰণে মোক জগ্ৰীয়া কৰাৰ কথা তাই ভাবিবও নোৱাৰে।
দিনবোৰ আগবাড়িব ধৰিলে। খৰকৈ, হুৰমুৰকৈ উশাহ নসলোৱাকৈ। এনে অৱস্থাত ক'ৰবাত অকণ ৰৈ ধীৰে সুস্থে চিন্তা- ভাবনা কৰাৰ অবসৰ কাৰো নাই। কিবা সিদ্ধান্ত কৰিলেও হুৰমুৰকৈয়ে কৰিব লাগিব। বাবৰে এটা কথা ঠিক কৰিলে: বিয়া এতিয়াই হওক বা দুদিন পাছতে হওক মোৰ আধা-সজা ঘৰটো সজাই সম্পূর্ণ কৰাব লাগিব। বিয়া হওক বা নহওক, ঘৰটো যেনে তেনে সজাই উলিয়াবই লাগিব। নিজাকৈ ঘৰ এটা লাগেই।
বাবৰে আগতকৈ ঘনাই কেম্পৰপৰা ঘৰলৈ অহা যোৱা কৰিব ধৰিলে। যদিও যুদ্ধৰ দিন-ঘৰ সজোৱাটো সহজ কথা নহয়, বন্ধ বাহানিৰ দাম কেইবাগুণে বাড়িছে, মিন্ত্রী বহুৱাৰ হাজিৰা বাঢ়িছে, তথাপি বাবৰে ঘৰটো সম্পূর্ণ কৰিবৰ চেষ্টা কৰিলে।
এইদৰে খনাই ঘৰলৈ আহি থকাৰ কাৰণে মৰীয়ম আৰু চাচায়ো ভাল পালে। আৰু সিহঁতবো বুজিবলৈ টান নেলাগিল যে এই খৰখেন বিয়াখন পাজিবৰ কাষণেই কব) য়েছে।
বাবনে এখন জলদকৈ কিছু কাপোন কানিও খোটালে। এজনী ছোৱালীক লৈ ঘৰ কৰা, তাতে গাঁওবুঢ়াৰ জীয়েক বাপীক লৈ সংসাৰ কৰা, তাৰ আয়োজন মিলিটাৰী ঠিকাদাৰ বাবৰে যথাযথভাবে কৰিব নোৱাৰিলে কাললৈ, বদনাম ৰৈ যাব।
- তাতে যুদ্ধৰ দিনত মানুহে ভাল বেয়াৰ বিচাৰ কৰিব নজনা হৈছে। পাপক পাপ বুলি গণ্য নকৰে, ব্যভিচাৰক ব্যভিচাৰ বুলি নেভাবে, আগেয়ে কোনো কালে দেশত নোহোৱা, সমাজত নোহোৱা কাৰ্য্যবোৰ যেন সদায় চলি থকা সাধাৰণ ঘটনাহে। এইবোৰ দেখি শুনি বাবৰৰ নিজৰ বিষয়েই দুশ্চিন্তা হয়, কেতিয়াবা পৰম্পৰাগত নৈতিকতা ৰক্ষা কৰি চলিব পাৰিবৰ কাৰণে সি নামাজ পঢি আল্লাৰ ওচৰত প্ৰাৰ্থনা কৰে। কোনো অসৎ প্রলোভনে যেন তাক পথভ্রষ্ট নকৰক।
এইদৰেই সি মনোবল গোটাৰৰ যতু কৰে। সি ভাবে যে বিয়াখন কৰাই পেলালে যি সকলো অন্তায়, অপৰাধ কুকর্মৰ পৰা ৰক্ষা পৰিব।
বিয়াখনেই হ'ব তাৰ ৰক্ষাকরচ।
আৰু যিমানেই টকা পইচা ন'হওক কিয়, বিয়া নকৰোৱা মানুহক সমাজে লেখত নধৰে। সমাজৰ এজন লেখৰ মানুহ হিচাপে স্বীকৃতি পাবৰ কাৰণেও সি বিয়াখন কৰাই পেলোৱা দৰকাৰ।
খোদাৰ হুকুম হ'লে ৰাণীক বিয়া কৰাই সি শুধী হ'ব। ভাগ্যই তাক অচিন অজ্ঞান ঠাইলৈ আনিলে, ভাগ্যই তাক অচিন অজানৰ লগত চিনাকি কৰালে, এতিয়া ভাগ্যয়েই তাক ভরিয়াত জীৱনৰ পথত আগুৱাই নিব। মৌলবী চাহেবে কোৱা কথা তাৰ মনত আছে- আমাৰ ভাগ্যত যি লিখা আছে তাৰ খণ্ডন নহয়। মাদুহৰ কাম কৰাৰ শক্তি আৰু অধিকাৰ আছে। তক্ঙ্গীবত, ভাগ্যত যি আছে, ডাকো লাভ কৰিবলৈ আমি মেহনত কৰিব লাগে, কাম কৰিব লাগে। বাববে কাম কৰিছে, তদীবে সনদ কৰিলেই হয়। সেইদেখি কেতিয়াবা সি নামাজ পড়ি মুনাজাত কবে: "হে আল্লাহ, মই অজ্ঞান মই মূর্খ, মই একো নেজানো। তোমাৰ ওচৰত কি বিচাষিব লাগে, তাকো নেজানো। মোৰ দোষৰ কাৰণে, ভুলৰ কাৰণে গুণাহব কাৰণে মোক তুমি মাক কৰিবা।
এনেকৈ প্রার্থনা কৰি মনটো তাৰ পাতল লাগে, মনত বস্তুত বল
পোৱা যেন লাগে।
তেতিয়া তাৰ মিলিটাৰী কেম্পত অকলে থাকিও অকলশৰীয়া যেন নেলাগে।
এদিন সি ঘৰলৈ আহিছিল। সবহু টকাৰ এখন বিলৰ টকা লগতে লৈ আহিছিল। চাচাৰ কাৰণে এখন নতুন লুভী আৰু মৰীয়মৰ কাৰণে এখন শাড়ীও লৈ আহিছিল।
সি এবাৰ ভাবিছিল ৰাণীৰ কাৰণেও এখন শাড়ী কিনিব, কিন্তু বহুত ভাবি সি. নিকিনিলে। তাৰ সলনি সি গাঁওবুঢ়াৰ কাৰণে এটা কিছু দামী কুর্তা কিনিলে।
কিন্তু ঘৰ পোৱাৰ লগে লগে তাৰ মনৰ সকলো আনন্দ-উল্লম
দমি গ'ল।
মৰীয়মে তাক দুটা বেয়া খবৰ দিলে-গাঁওবুঢ়াৰ অসুখ বেছি হৈছে-অৱস্থা বেয়া, আৰু কেইদিন জীয়াই থাকিব কোনেও সঠিক ক'ব নোৱাৰে। গাঁৱৰ মাদুহে দিনে-ৰাতিয়ে পৰ দিছে। আনটো খবৰো ভাল নহয়।
উত্তৰ পাৰৰ মুছলিমা নামৰ ছোৱালীজনীক ওচৰতে এখন গাঁৱৰ এটা মানুহে জোৰ কৰি ধৰি আনিছিল। বাইতে পুলিছে পালে। ছোৱালীজনীয়ে বাবৰক চিনি পাওঁ বুলি কৈছে, আৰু তাৰ হাৱালাত থাকিম বুলি পুলিছক কৈছে। পুলিছে বাবৰক বিচাবি সাহিছিল। কৈ থৈ গৈছে যদি বাববে অভিভাৱক হিচাপে ছোৱালীজনীৰ দায়িত্ব লৈ নিজৰ ঘৰত আশ্রয় দি ৰাখোঁ বোলে পুলিছে ছোৱালীজনী এবি দিব।
মামুহুটোক নেবে।
তাৰ বিচাৰ হ'ব।
বাবৰ বিব্রত হ'ল।
মুছলিমা যদি সেই মুছলিমাই হয়-নহ'লে তাৰ কথা ক'ব কিয়? তেন্তে তাইক ৰক্ষা কৰাটো নিশ্চয় তাৰ কর্তব্য হ'ব। মুছলিমা তাৰ দুখৰ দিনৰ চিনাকি, তাই তাক পাহৰা নাই, তাই তাক নিজৰ আপোন বুলি ভাবে।
কিন্তু তাইক ধৰি অনা মানুহটো কোন?
মুছলিমাৰ বাপেক ক'লৈ গ'ল।
আৰু সিহঁতৰ আশ্রয়দাতাজন?
ইব্রাহিম?
বাবৰে মবীয়মৰ আগত মুছলিমা আৰু সিহঁতৰ পৰিয়ালটোৰ কথাবোৰ ক'লে। আৰু এনে পৰিস্থিতিত কি, কৰা উচিত হ'ব সেই বিষয়ে আলোচনা কৰিলে।
মৰীয়মে ক'লে যে প্রথমে সি এবাৰ গাঁওবুঢ়াৰ খবৰ কৰি আহক তাৰ পাছত মুছলিমাৰ খবৰ কৰিবলৈ যাব। ছোৱালীজনীয়ে ক'লে বুলিয়েই বাবৰ জঁপিয়াই পৰাটো ঠিক কথা নহ'ব। এনেবোৰ কাম ভাবিচিন্তিহে কৰা ভাল।
"গাঁওবুঢ়াৰ কাৰণে চোলাটো যে আনিছিলোঁ নিম নে নিনিম?" বাবৰে সুধিলে।
"আনিলি যেতিয়া নে। পিছে বুঢ়াই যে সেই চোলা পিন্ধিবলৈ গা উদ্ভাব-আশা কম।" মৰীয়মে ক'লে।
বাবৰ যেন কিছু বিব্রত হ'ল। বুঢ়া বেছিকৈ অসুস্থ, জানোচা বাবৰ গৈ পালে ৰাণীক বিয়া কৰোৱাৰ বিষয়টো উত্থাপন কৰে, জানোচা বিয়াখন সোনকালে, এতিয়াই পাতি পেলাবলৈ কয়। সি কি কৰিব?
বাবৰে একো থিৰাং কৰিব নোৱাৰিল।
মৰীয়মে ক'লে, "ইমান ভয় খাব নেলাগে। গাঁওবচাৰ ঘৰলৈ গ'লেই ৰাণীক তোৰ গলত বান্ধি ওলোমাই নপঠিয়ায়। নহ'লে তই থানালৈ যা, মই গাঁওবুঢ়াৰ ঘৰলৈ গৈ তেওঁ কেনেকুরা আছে খবৰ এটা কৰি আহো।"
"মুছলিমাক যদি আমাৰ ঘৰলৈ লৈ আহিবলগীয়া হয়।"
"ভালকৈ খবৰ কৰি ল'বি। কোনো লেঠাপিঠা নাই যদি লৈ আহিবি, তইতো তাইক চিনি পার, নেপার জানো?"
"পাওঁ। কিন্তু ঘটনাটো বা কি হৈছে?"
“খবৰ কৰিলেই বুজিব পাৰিবি নহয়। তই তালেকৈ যা তেনেহ'লে।"
বাবৰ নিজৰ বাৰীলৈ গ'ল। চাচা আৰু মৰীয়মহঁতে নানা শাকপাত লাও বেঙেনা জলকীয়া কৰিছে-শস্তবোৰ লহপহীয়া হৈছে-দেখি বাবৰৰ ভাল লাগিল। পুখুৰীটোৰ পানীবোৰ জলজলীয়া ফটফটীয়া হৈছে। সৰু সৰু দনিকণা, চেলেকণা মাছবোৰ জঁপিয়াই ছটফটাই আছে। সি দলঙতে বহিল আৰু পুখুৰীটোৰ মাছবোৰৰ ফালে চাই থাকিল।
এজাক শান্ত, কোমল বতাহ বলিছিল। আকাশখন মিঠা ৰ'দেবে ভৰি পৰিছিল। বাৰীৰ ঢাপৰ তামোল-নাৰিকল গছবোৰৰ পাতবোৰ জিৰজিৰকৈ কঁপিছিল।
অলপ সময়ৰ কাৰণে বাবৰে অন্ত্য কথাবোৰ পাহৰি গ'ল। এই নিৰিবিলিখিনি, এই নির্বরতাখিনি, এই শান্তিখিনি তাৰ সমগ্র হৃদয় দি, সমগ্র দেহ আৰু মন দি নিজৰ কৰি ল'বৰ মন গ'ল। এইটো শান্ত পৰিবেশৰ মাজত তাৰ পাহৰি যাবৰ মন গ'ল পৃথিবী জুবি চলি থকা যুদ্ধখনৰ কথা, ছবিফ গাঁওবুঢ়াৰ যোৱাখোৱা বেমাৰৰ কথা, পুলিছৰ হাতত বন্দী হৈ থকা মুছলিমাৰ কথা।
সি বহুত পৰ দলত্ততে বহি থাকিল। তাৰ পাছত লাহে লাহে উঠি আছিল।
