ন

খৰালিৰ দিনবোৰ লাহে লাহে শেষ হৈ আহিল। আকাশৰ বুকত উৰি ফুৰা মেঘবোৰ ডাঠ আৰু ক'লা হৈ আহিল। গছব কুঁহিপাতবোৰ ঘন সেউজীয়া হৈ আহিল।

প্রথমে দিনবোৰ আৰু ক্রমে ৰাতিবোৰ গৰম হৈ আহিল। শালি আৰু মৰাপাটৰ খেতিৰ কাৰণে যোজা আৰম্ভ হ'ল- খৰতকীয়াকৈ। মৰাপাটৰ তলি প্ৰায়বোৰ চহোরা হৈ গৈছে। বাওকঠীয়। আৰু আহুকঠীয়াও সিঁচা হৈ গৈছে।

গাঁওবুঢ়াৰ ভঁৰালৰ আগৰ চাঙৰ ওপৰত আৰু গোহালি ঘৰৰ ওপৰত তিনিখন গুটীয়া নাও তুলি থোৱা আছিল। নাওকেখন তললৈ নমোরা হ'ল অংক সেইকেখনৰ ফুটা ভগা বটাই আলকাতৰা আৰু মাটিতেল ঘঁহাই পানীত নমাবৰ কাৰণে সাজু কৰা হ'ল। লগী বঠাবোৰো নমোরা হ'ল।

নাও বঠা বাবৰৰ অচিনাকি বস্তু নহয়। কিন্তু বাৰিষা নৌ আহোতেই নাও বঠা উলিয়াই সাজু কৰিবলৈ খৰখেদা লগোৱাটো যেন বাবৰৰ কাৰণে বৰ ভাল লগা কথা নহ'ল।

বহুত ওখকৈ ভেটি বান্ধি থকা ঘৰ সজা, চাংঘৰ কৰি উড়ালঘৰ সজা আদিৰ পৰাই বাবৰে বুজিব পাৰিলে যে বাৰিষা এই ঠাইত বান পানী হয়। বানলৈ তাৰ বৰ ভয় নাই, সিহঁত বান বাৰিষাত পানীত ওপত্তি থকাত অভ্যন্ত। কিন্তু ইয়ালৈ আহি সি বানৰ ভয়াবহ বিভীষিকাৰ পৰা ৰক্ষা পৰিব পাৰিব বুলি আশা কৰিছিল। ইয়াতো সিহঁতৰ তাৰ নিচিনাই বান হয় বুলি জানি সি কিছু হতাশ হ'ল।

বানপানী হোৱা মানে ঘৰবাৰী পানীত তল যোৱা, গৰু ম'হ পানীত উটি যোরা, লঘোন দিয়া, বেমাৰ হোর। আশ্রয় বিচাৰি ক'ৰবাৰপৰা ক'ৰবালৈ যোৱা-নানা দুর্গতি। নিজৰ দেশত হোৱাৰ দৰে ইয়াতো যদি হয়!

এই ওখ ওখ চাপৰিবোৰ পানীত তঙ্গ যাবনে বাক? ছবিফ গাঁওবুঢ়াৰ ঘৰৰ ভেটিও পানীত তল যাবনে? বানপানী উঠিলে ইয়াৰ মানুহবোৰ বাৰু ক'লৈ যাব?

বাবৰে বেছি চিন্তা নকৰিলে। ইয়াত চাগৈ আমাৰ তাৰ নিচিনা ডাঙৰ বান নহয়। নহ'লে এই ভৰপুৰ গাঁওখন এনেকুৱা হৈ নেথাকিলহেঁতেন চাগৈ। বান বা-মাৰলিয়েই পুববংগক জলাকলা কৰি মাৰিছে। পদ্মা, মেঘনা যিমানেই মৰমী, যিমানেই করুণাময়ী, সিমানেই ভয়ংকৰ। ব্রহ্মপুত্র সিমান ভয়ংকৰ নিশ্চয় নহয়।

বাবৰে ইতিমধ্যে জানিব পাৰিছে যে দক্ষিণ পশ্চিমৰ নীলা খাছীয়া জয়ন্তীয়া পাহাৰটোৰ ওপৰতে এখন ঠাই আছে-তাব নাম চেবাপুঞ্জী। এই চেৰাপুঞ্জীত গোটেই পৃথিৱীৰ ভিতৰতে আটাইতকৈ বেছি বৰষুণ হয়।

সেই বৰষুণৰ পানীবোৰ বাক ক'লৈ যায়? এইকালেই নামি আহে নেকি? কোনখন নদীয়েদি নামি আছে? বেলেৰে আহোঁতে পাৰ হৈ অহ। ডিগাকরেদি? কপিলীয়েদি? কলঙেদি? নে অ্য কোনোবা বাৰিষা বান হোরা নৈয়েদি?

তেতিয়াহ'লেতো বৰ বান হ'বই!

পৰ্বতৰ চিত্তত মেঘৰ চপৰা। আকাশৰ বুকত মেঘৰ খোপা, দক্ষিণে পর্বত, উত্তবে হিমালয়ৰ পূব ঠেন্ডুলী, তাৰ নামনিত সাগৰ হেন বহুল ব্রহ্মপুত্র। কেউপিনে পানী আৰু পানীৰ আকৰ। তথাপি যে আচামখন পানীত উটি গৈ নোহোৱা হৈ যোৱা নাই!

আচাম দেশক আকৌ ইয়াৰ মানুহবোৰে অসম বোলে। বাবৰব মুখত অসমৰ 'স'টো ভালকৈ হুফুটে-সি কয় অহম, তুরনে তাক কৈ দিছে: আচাম মুবুলিবি, আমি কোনেও নোবোলোঁ। আৰু অর্থমো নক'বি, মানুহে হাঁহিব। দুই চাৰি দিন জিভাখনক শিকা, হৈ যাব। আমি সকলোৱে অসম ক'ব পাৰো তই নোৱাৰিবি কিয়? পাৰিবি।

বাবৰে জিভাখনক শিকাবৰ যত্ন কবিলে-আচাম নহয় অছম, অখম নহয়, অহম; অহম নহয়, অস-অসম! ঠিক হৈছেনে বাক! যিখন দেশত আছো সেইখন দেশৰ নামটো শুদ্ধকৈ মাতিব নোৱাৰিলে ভাল কথা হ'বনে?

আমাৰ ফালে আকৌ 'দেশ' মানে গাঁও, ওপজ। ঠাই, থকা ঠাই। এই ফালে আকৌ দেশ মানে অহম দেশ, ভাৰতবর্ষ, মহা মস্কিল।

ইয়াৰ মানুহবোৰে কিজানি মোক বৰ অকৰা বুর্বক বুলি ভাবিছে। মই কি কৰিব পাৰোঁ? একেদিনে কোনোবা মানুহ অহমীয়া হৈ হৈ যাব পাবেনেকি? আন মানুহ হোৱাৰ নিচিনাকৈ ময়ো লাহে লাহে অহমীয়া-অসমীয়া হৈ যাব পাৰিম। ইয়াৰ কথাও ক'ব পৰা হ'ম-বাববে নিজকে আশ্বস্ত কৰিলে।

ম'হ মেলি লৈ সি দূৰণিলৈ আঁতৰি যায়। জৰাবাৰী গাও, ৰূপাবৰি গাঁও, রূপহী গাঁও-আৰু দুৰণিৰ গাঁৱলৈ। মুকলি পথাব, মুকলি বাটপথ, যেনিয়েই ঘোরা যায় তেনিয়েই বাট। অচিনাকি মানুহবোৰক দেখিলে চিনাকি যেন লাগে। কিন্তু গাঁওবোৰ একে নহয়। 'দেশী' মানুহৰ ঘৰবোৰৰ মূধচবোৰ পোন, মৈমনচিঙীয়া গাঁৱৰ ঘৰবোৰৰ মূধবোৰ কাছপিঠীয়া। পূৰৰ পৰাই চিনিব পাৰি। আৰু চিনিব পাৰি: অসমীয়া মানুহৰ চোতালৰ একাষে থকা দাঙত মেলা থাকে চাদৰ গামোচা চুৰিয়া। আৰু মিয়াহঁতৰ গাঁৱৰ গৃহস্থৰ চোতালৰ আগৰ দাঙত থাকে লুভী, নানা বৰণীয়া কাপোৰেৰে সীয়া কেথা আৰু ৰঙচঙীয়া আঁকবাক শাড়ী।

তথাপি দেখি দেখি বাবৰৰ ক্রমে সকলোকে একে লাগে। খেতিৰ পথাৰত কৃষকৰ কপালৰ ঘামেৰে কোৱা সকলো সাধুকথা একে। মাটিৰ প্ৰতি, গৰু ম'হৰ প্ৰতি সকলোৰে মৰম একে। গক বাটবোৰ একে, নৈৰ ঘাটবোৰ একে, বনপাত নলবিবিজ্ঞাবোৰ একে। তথাপি এটা পার্থক্য বাবৰৰ চকুত নপৰাকৈ নেথাকিল।

সিহঁতৰ নিজৰ গাঁওখনৰ কাষবে পাজৰে ঘুৰিলে কেরল মতা মানুহবোৰ, কেৱল ল'ৰাবোৰ দেখা পোৱা যায়। ক'তো যেন এজনী তিৰোতা মানুহো নাই, এজনী ছোৱালীও নাই। কেরল মতা মানুহবোৰ। কিন্তু অসমীয়া গাঁওবোৰ তেনেকুৱা নহয়। তাৰ ঘবে চোতালে বাহিৰে ভিতৰে মতা মানুহ যিদৰে দেখা পোৱা যায়, সেইদৰে মাইকী মানুহো দেখা পোৱা যায়। তিৰোতা মানুহবোৰে পথাৰত কাম কৰে, বিয়া সবাহলৈ ভাল কাপোৰকানি পিন্ধি অহাযোৱা কৰে, দল বান্ধি নৈত গা ধুবসৈ যায়, পুরা আবেলি কলহ লৈ নৈৰপৰা পানী আনিবলৈ যায়। ছোৱালীবোৰো সদায় ঘৰৰ ভিতৰতে সোমাই নেথাকে, সিহঁত জাকে জাকে দল বান্ধি স্কুললৈ যায়, সভা সমিতিলৈ যায়, বিয়া সকামলৈ যায়। সিহঁতৰ বহুতেই পথাৰতো বোৱা তোলা কৰে। সিহঁত মতা মানুহবোৰৰ নিচিনাই, ল'ৰাবোৰৰ নিচিনাই মুকলি।

এই কাৰণেই নেকি বাবৰৰ গাঁৱৰ ফালে গৈ ভাল লাগে। নিজৰ গাঁওখনতকৈ ওচৰৰ অসমীয়া ছোৱালীবোৰ হাঁহি মাতি ফুর্তি তামাছা কৰি দল বান্ধি ফুৰা দেখিলে তাৰ এনেয়ে আনন্দ লাগে। ছোৱালীবোৰক তাৰ কিছুমান উৰি ফুৰা পখিলা যেন লাগে।

অৱশ্যে ইয়ালৈ অহাৰ পাছৰপৰা বাবৰে ছোৱালী বা তিৰোতা মানুহৰ লগত কথা অতি কমেই পাতিছে। ছবিফ গাঁওবুঢ়াৰ ডাঙৰজনী ঘৈণীয়েক এক প্রকাৰ বুঢ়ীয়েই হৈছে। বুঢ়ীয়েহে কেতিয়াবা গাঁওবুঢ়া ঘৰত নেথাকিলে বাবৰৰ লগত দুই এষাৰ কথা পাতে। তাৰ ঘৰৰ, তাৰ গাঁৱৰ, তাৰ মাক বাপেকৰ কথা সোধে। বাবৰৰ ভাল লাগে। বুঢ়ীৰ মাতকথাত মাতৃমুলভ এটা চেনেহ আছে, তাৰ কাৰণে সেইয়া এক আপুৰুগীয়া বস্তু। 

কিন্তু ছবিফ গাঁওবুঢ়াৰ ঘৰৰ আনকি ন বছৰীয়া সৰু ছোৱালীজনীও তাৰপৰা আঁতৰি ফুৰে। কথা বতৰা পতা তো দূৰৰে কথা, হয়তো তাক সিহঁতৰ ঘৰত কাম কৰা চাকৰ ল'বা বুলি ভাবে। এই কথাটোত মনে মনে সি ক্ষুন্ন হয়, কিন্তু একো ক'ব বা কৰিব নোৱাৰে।

কেতিয়াবা মছজিদত 'চিন্নি' হয়। বাইজ গোট খায়। মৌলবী চাহেবে রাজ কবে, ধর্মকথা শুনায়। উপস্থিত সকলোৱে নিৰৱে কাণ পাতি শুনে, কাৰোবাৰ চকুৰ চকুলো ওলায়। কাৰোবাৰ হুমুনিয়াহ আহে। বাবৰেও শুনি থাকে।

: আমি সকলোৱে হেজাৰ গুণাহ কৰিছো, সহস্র পাপত দিন কটাইছো। কামত গুণাহ কৰিছো, কথাত গুণাহ কৰিছো, চিন্তাত পাপ কৰিছো, আমাৰ নাজাত কেনেকৈ হ'ব, মুক্তি কেনেকৈ হ'ব? আমাৰ কাৰণে খোলা বৈছে কেৱল দোজখৰ দুৱাৰ, নৰ্কৰ দুৱাৰ। আমাক কোনে ৰক্ষা কৰিব? কোনে উদ্ধাৰ কৰিব?

মৌলবী চাহেবৰ দৰদ দি কোৱা কথাই মানুহবোৰক কন্দুৱায়, স্তব্ধ হৈ সকলোরে মনে মনে নিজ নিজ জীৱনত কৰা পাপৰ চিন্তা কবি ম্রিয়মান হয়। বাবববো মনত লাগে যেন সি বহুত পাপ কবিছে, বহুত গুণাহ কৰিছে। তাৰো মন বিষণ্ণ হয়, চকু ঢুলুঢুলীয়া হয়।

মুনাজাত হৈ যোৱাৰ পাছত ৰাজহুৱা ভোজ খোৱাৰ হুলস্কুল লাগে। চকুৰ আগত ভোজৰ আহাৰীয়ই সকলোকে বসনাৰ প্রতি সজাগ কৰি তোলে, চিয় ববাখৰ হয়, তর্ক হয়, কেতিয়াবা গালাগালিও হয়। ছৰিফ গাঁওবুঢ়া, দিল মহম্মদ দেৱানী আদিৰ ডাবি ধমকিতহে মানুহবোৰ শান্ত হয়। ভোজৰ পাতত বহাৰ সময়ত গুণাহৰ কথা ভাবি আৰু কোনোরে চকুপানী নোটোকে, কোনোরে হুমুনিয়াহ নেকাড়ে। তেতিয়া সকলো খোৱাত ব্যস্ত হৈ পৰে।

বাবৰো। মোলবী চাহেবৰ রাজ বা বক্তৃতা শুনি থাকি বাবুৰৰ কেতিয়াবা মনত লাগে, সিও যেন কোৰান হুদীচত থকা সকলো কথা জানি পেলাব। সিও যেন মৌলবী চাহেবৰ নিচিনা জ্ঞানী আৰু বিদ্বান হ'ব।

মৌলবী চাহেবে কম কথা জানেনে? আচ্ মান জমীন, খোদা বহুল, দোজখ বিহিস্ত, পাপ পুল্ল, ইহকাল পরকাল সকলোৰে কথা জানে মৌলবী চাহেবে।

মানুহ হ'লে মৌলবী চাহেবৰ নিচিনা হ'ব লাগে।

মৌলবী চাহেবে ঢাকা নে কুমিল্লা ছিলেট নে নোয়াখালী নে কলিকতা নে মৈমনচিত্ত ক'ৰবাত বহুত কিবা ডাঙৰ ডাঙৰ কিতাপ পঢ়ি আহিছে। বাবৰে নিজৰ গালে মুখে হাত ফুৰাই চালে। এইবোৰ কিজানি দাড়িয়েই গজিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে, নাই, মোৰ আৰু পড়িগুনি মৌলবী হোৱাৰ দিন নাই, কোনো আশাও নাই। লোকৰ ঘৰৰ ভাতকাপুৰীয়া হালোরা, বিদেশত থাকিবলৈ আশ্রয় দিছে, সেয়ে বহুত। পড়াশুনা কবি, হাফিজ মৌলবী হৈ এনেকৈ মানুহক নচিহত কৰি ধর্মউপদেশ দি পুণ্য অর্জন কৰাৰ কোনো আশা মোৰ নাই। যি যিহব কাৰণে উপযুক্ত আল্লাই তাক তেনেকুৱা কৰি গঢ়ি তোলে। মানুহে হওঁ বুলিয়ে একো হ'ব নোৱাৰে-মৌলবী চাহেবেই কোরা কথা। তেওঁৰ নিচিনা এজন জ্ঞানী, আলিম মানুহে মিছা কথা কৈছেনে?

এদিন কালু ছেখক বাবৰে সুধিলে, "মৌলবী চাহেবে বাক ইমানবোৰ কথা ক'ত শিকিলে, আৰু ইমান কথা যে ইমান ভালকৈ মনত ৰাখিছে! আচৰিত নহয়নে বাক?"

কালু ছেখৰ অৱশ্যে মৌলবীয়ে কি কথা কৈছিল মনত নাই। আচলতে সি ৰাইজৰ মাজত বহি আছিল যদিও রাজ বা বক্তৃতা শেষ হৈ কেতিয়া ভোজ ওলাব সি তাৰ চিন্তাতহৈ আছিল। আৰু মৌলবীয়ে কোৱাৰ নিচিনা কথা সি আগেও বহুবাৰ শুনিছে। মৌলবীয়ে তেনেকুৱা কথা নকৈ আৰু আমাৰ নিচিনাকৈ হাল বাবনে?

কালু ছেখে গহীন হৈ ক'লে, "আল্লাই বেলেগ মগজ দিছে, সেই সেই দেখি পাৰিছে। তই মই বেৰত মূৰ মাৰিলেও তাৰ এক হৰফো নোৱাৰোঁ।"

পতিয়ন যোৱাৰ ধৰণে বাবৰে ক'লে, "এবা!"

ছবিফ গাঁওবুড়ানো ইমান মাটিবাৰী, ধন ধান, বন্দী বেটীৰ গৰাকী কেনেকৈ হ'ল, মাজে মাজে সেই চিন্তাও সি নকৰা নহয়। এটা কথা সি মন কৰিছিল যে ছবিফ গাঁওবুঢ়াই যত যি কৰে নিজৰ কাৰণেই কৰে আৰু ফলাফল নিজেই ভোগ কৰে। ইয়াত কোনা জনীদাবৰ অনুগ্রহৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিব নেলাগে। সেইটো এটা লেখৰ কথা।

পিছে সেই বুলি অ্যান্ড্যবোৰ ইয়াতে থাকিও গাঁওবুঢ়াৰ নিচিনা ধনী মানী হ'ব পৰা নাই কিয়? অইনেওতো কপালৰ ঘাম মাটিত পেলাই খেতি-বাতি কৰে, নামাজ পড়ে, বোজা ৰাখে, চৰকাৰৰ হুকুমো মানি চলে, খোদা বহুলৰ হুকুমো পালন কৰি চলে। তথাপি দেৱানীৰ সমান, গাঁওবুঢ়াৰ সমান হ'ব পাৰিছে ক'ত?

ম'হ ৰখিবলৈ যাওঁতে কথাটো সি লগৰ সমনীয়া জব্বাৰ, মতি, ভুৱনহঁতৰ লগত আলোচনা কৰে। এইবোৰ কথাৰ অৰ্থ বা কাৰণ সিহঁতেও বুজি নেপায়, তথাপি ভুরনে বিজ্ঞৰ দৰে ক'লে, "ছবিফ গাওবুঢ়াই যিমান খাটনি খাটে-বাপু ৰে বাপ। এটা মানুহে দহোটা মানুহৰ কাম কৰে। কেতিয়াবা এনেই বহি থকা দেখিছ নেকি? গাত যিমান বল আছে, মূৰতো সিমান বুদ্ধি আছে। তোৰ মগজতো যদি বুদ্ধি থাকে, আৰু. তয়ো যদি গাঁওবুঢ়াৰ দৰে খাট, এদিন তোৰো গাঁওবুঢ়াৰ নিচিনা ধন ধান মাটি ভেটি হৈ যাব।"

"মই গাঁওবুঢ়াৰ ম'হ ৰখোঁ, তাত আৰু গাৰ বলৰেবা কি দৰকাৰ চিন্তা কৰি বাবৰে ক'লে।

"তই কিবা সদায় এনেকৈ গৰু ম'হ চৰায়ে কটাবিনে? গাত বল আছে, এইবোৰ অনাবাদী মাটি বালিচাপৰি পৰি আছে-খাটিব লাগিব। মাটিয়েই আচল বস্তু, মাটিয়েই সোশ" জব্বৰে ক'লে। 

মতিয়ে ক'লে, "কাৰোবাৰ হাতত মাটি সোণ হয়, কাৰোবাৰ হাতত সোণো মাটি হৈ যায়। সকলো কপালৰ কথা।"

"এৰা মৌলবী চাহেবেও জানো তেনেকৈয়ে কোরা নাছিল? আচল কথা হৈছে নচীব-কপাল কিচ মৎ।" বাববে যেন নিজকে আশ্বস্ত কৰিবৰ কাৰণেই ক'লে।

কিন্তু মনে মনে সি ঠিক কৰিলে সি কেতিয়াও গাঁওবুঢ়াৰ নিমখ হাৰামী নকৰে। যি কামকে কৰে সি ভালকৈ কৰিব। আৰু ছবিফ গাঁওবুঢ়াইনো কেনেকৈ কি কবে সি বুজিবৰ যত্ন কৰিব। কপালত থাকিলে সিও এদিন গাঁওবুঢ়াৰ নিচিনা হ'ব পাৰিব।

তাব মাটি হ'ব, ধন ধান হ'ব, গৰু ম'হ হ'ব। সি ক'ৰবাৰ ধুনীয়া মজবুত শকত আরত চাই ছোৱালী এজনী বিয়াও কৰাব, মাক বাপেককো এদিন সি দেশৰ পৰা নিজৰ লগলৈ লৈ আহিব...

অস্পষ্টভারে অকলে অকলে সি তাৰ ভৱিষ্যতৰ ছবি এটা মনৰ মাজত আঁকিবৰ যত্ন কৰে, তাৰ বব সোনকালে ডেকা হ'বৰ মন যায়, বহুত কিবা কৰিবৰ মন যায়।

কিন্তু নৈখনৰ ফালে চালে, আকাশখনৰ ফালে চালে, নিৰৱে আপোনমনে চৰি থকা ম'হজাকৰ ফালে চালে তাৰ একো নকৰাকৈ এনেই বহি বহি সময়বোৰ কটাই দিবৰ মন যায়। লগৰবোৰে কিয় জানো প্রায়েই ছোৱালীৰ কথা উলিয়ায়। বিয়া নকৰোরা মানুহে ছোৱালীৰ কথা পতাটো গুণাহৰ কথা।

তথাপি মাজে মাজে তাৰ মনত পৰে মৰীয়মৰ কথা আৰু সেই মিঠা বৰণীয়া খুবণীয়া মুখৰ মুছলিমা নামৰ ছোৱালীজনীৰ কথা। সিহঁত দেশৰপৰা একেলগে আহিছিল। জালাল বুঢ়ী মুছলিমা আক তাইৰ মাক-সেই খীণ ক'লী ওখ মানুহজনী, মৰীয়ম আৰু চফিকা নিশ্চয় ঘৰলৈ ঘুৰি যাব পায়। মুছলিমাহঁত বাটতে কোনোবা এটা ষ্টেচনত নামি ৰৈ গ'ল। কিজানি সিহঁত এতিয়া ক'ত আছে। বজলুৱে সিহঁতকো গাঁওবুঢ়াৰ ঘৰলৈকে লৈ অহা হ'লে...