হে আসামবাসি! নয়ন উম্মিলি দেখা একবাব; সদাই নিদ্রিত, অতি অনুচিত, দেখা একবাৰ নয়ন মেলি। তোমাসব সম কোন হেন জাতি, আলহ্যৰ বশ, উলটি পালটি কোন হেন জাতি, চিৰ শয্যা পাতি, শুইয়াছে দেখা মস্তক তুলি।
কোন হেন জাতি অন্ধকাৰে পৰি, আলোক এৰিয়া কৰে ধৰ ফৰি? কোনো নোহে এনে, সবেও যতনে, ধাইছে পোহৰে আন্ধাৰ ত্যজি। সবে সচেতন এবিয়া আল্য; সবেও আনন্দে মুখে কৰি হাস্য আত্মোন্নতি ৰত, দেশোন্নতি ৰত, আসাম কেবল নিদ্রিত আজি।
আসাম কেরল আজিও নিদ্রিত, আসাম কেরল আজিও খুণিত; জড় বস্তু প্রায় কিম্বা মৃত কায় স্বরূপ আজিও আসমবাসী। নাই পৰিশ্ৰম নাই কোনো চেষ্টা, ভাবিছে আলশ্য পৰম দেৱতা; নাহিকে উন্নতি মাত্র আধোগতি; বদন বিমর্ষ নাহিকে হাঁসি।
মুখে 'নাই হাঁসি' ইকথাও নোহে, পৰৰ দুঃখত সবে কিন্তু হাঁহে;
একৰ অনিষ্ট আনজন হৃষ্ট; আনৰ বিপদে অসীম হাঁসে। অসমীয়া সবে যতেক হাসয় আনৰ কষ্টত, চিত্ত হর্ধময়, এনে কোনো জাতি নাই ত্রিজ্ঞগতি; মিছা কথা মাত্র 'নাহিকে হাঁসি'।
দেশোন্নতি যাত নাই তাত মন; কৃষি শিল্প বানিজ্যক বিসর্জন দিয়াছে; মিস্তিবী, হালোৱা, বেপাৰী কিরূপে বা হুব, লাজৰ কথা! "হালোরা বাড়ই বেপাৰী নহয়ে বোপা ককা মৰি গল এনেকৈয়ে" এড়ি নিজ মান সাম্ভা্য সমান, কিরূপে ধৰিব নতুন প্রথা!
হে আসামবাসি! "বোপা ককা মৰি গল এইমতে" এনে কথা আক নানিবা মুখতে; তেনে বাক্যোচিত কৰিছা ৰক্ষিত আন কোন ৰীতি? কহিয়ো মোক। চুলি কাটি ফালা "আল্কার্ট সেগুঁতা" পিন্ধা বিদেশীয় বস্ত্র মোজা জোতা, ব্যভিচাৰ ৰীতি, মদো নাই বাকী, আক যত কথা কলে পাবা শোক।
এড়া তেনে কথা হোরা সচেতন, কৃষি শিল্প হেতু কৰিও যতন; স্বাধীন ব্যৱসা হেতু কৰা আশা, আলহ্য পিশাচ কৰিও দূৰ।
স্বদেশ বিদেশ কৰিও ভ্রমণ, বানিজ্যৰ হেতু উন্নতি সাধন, কৰিও নিজৰ কৰিও দেশৰ; হওক দেশৰ সৰ্ববাঙ্গ পূৰ।
"বোপা ককা মৰি গল এইমতে" এই কথা ধৰি নমৰা তেমতে; মেলিয়া নয়ন কার্য্যে দিয়া মন, নাথাকা নাথাকা একেটা ভারে। চক্ষুৰ ওচৰে কৰা দৰশন, জড় হিমদ্রিৰো পৰিব ৰতন, আছয় ভূধৰ হোৱে শোভাকৰ ঋতুরে ঋতুরে নবীন ভারে।
ব্রহ্মপুত্র নদো সদা যত্নবান, নিজ কার্য্যে, দেখা সদা ধাবমান, বাড়িছে টুটিছে ভাঙ্গিছে গড়িছে; কোনেও নাথাকে একেটা ভারে। কিয় তরে হাঁয়, তোমালোক সবে, ধৰনীৰ ভাৰ মাত্র হুই ভবে, থাকিবা সদাই? পৰ মুখ চাই, কিয়নো থাকিবা একেটা ভারে!
বিবেচনা কৰি দেখা মনে মনে, অলঙ্কত তোমাসব কোন গুণে? নাই বিদ্যা গুণ শিল্পে অনিপুন, নাম মাত্র কৃষি বানিজ্য নাই। নাই উদাৰতা, নাই সহিষ্ণুতা, নাহিকে মমতা, পৰোপকাৰিতা, নাই সজনীতি, অনীতিত প্রীতি; কিবা আছে তোমাসবাৰ ভাই? .
থকাৰ ভিতৰে মূর্খতা আন্ধাৰ; আছে মাত্র হায়! কুৰীতি অপাৰ। আছে হিংসা ভাব অমিল স্বভার। স্ব অর্থ পৰতা উন্নতি হুল। আছে অহিফেন চিৰ দৰিদ্ৰতা আছে অহঙ্কাৰ "ফেশনে" মমতা; বৃথা গম্ভীৰতা অবাচ্যে পটুতা, আছয়ে আল্য দাৰিদ্র মূল।
ছি ছি অসমীয়া! উঠা উঠা উঠা, চিৰ নিদ্ৰা এড়ি মেলা চকু দুটা, হোরা সচেতন নাথাকা মগন, আল্য পিশাচ ক্রোড়ে এক তিল। অনৰ্থৰ মূল অহিফেন বিষে, গোমাংস ভাবিয়া মনৰ হৰিষে, এড়া সর্ববজনে কার্য্যে দিয়া মন; কৰিও স্বদেশ উন্নতিশীল।
বিবেক।
কোন্ সিটি সঙ্গে সঙ্গে মানব অন্তৰে সদাই কৰিছে বাস? মূহুৰ্ত্ত কাৰণে, কোনো কালে কোনো ক্রমে নাযারয় দূবে, আছে চিৰকাল বসি হৃদয় আসনে? বয়সে প্রবীন অতি, বহুদর্শী জন, চিত্ত খানি যেন তাৰ জ্ঞানেৰে গঠন; সুস্থিৰ মূৰতি জ্ঞান গর্বিত বদন, অটল সাহস মেঘ গম্ভীৰ বচন।
বজাক নকৰে ভয় প্ৰজাক নকৰে, ৰনোন্মত্ত বীৰজনে তুচ্ছ ভাবে মনে। সদা সুমন্ত্রণা মাত্র দয়িত অন্তৰে দিয়া থাকে জ্ঞান পৰিমার্জিত বচনে। অন্যায় অধৰ্ম্ম পাপে যদি নৰ মন হোরে প্রলোভিত; ক্রোধে কৰিয়া গর্জন নিমিষে অন্তৰে থাকি বিদাৰি হৃদয় "নাযাইবি" "নকৰিবি" এই কথা কয়
বাৰণ মুশুনি তাৰ যদি নগণ, লিপ্ত হোরে সেহি কার্য্যে সন্তাপ অগনি অটল সাহসে দিয়ে কৰিয়া জ্বলন, ৰজা প্রজা ধনী দীন একোকে নগনি। দিয়ে গালি নানারূপ কৰিয়া গজ্জন, কর্কশ বচনে কৰে অন্তৰ দাহন; কি ধনী কি মানী সুখী ৰজা প্রজা বীৰ সেই তিৰস্কাবে সবে হোরে নত শিব।
জ্ঞানেৰে বচিত দেহ জ্ঞানেবে হৃদয়, কোন প্রিয় বন্ধু এই অন্তৰ ভিতবে, অন্যায় দেখি যে ক্ষণে বাৰণ কৰয়, যতে ততে সর্বদাই হিত চিন্তা কৰে? জানিছো বিবেক নামে সেই বিজ্ঞজন, কৰে হিতাহিত জ্ঞান নৰে বিতৰণ। ধন্য হে বিবেক ভুমি ধন্য মন্ত্রীবৰ! ধন্য তুমি চিৰ বন্ধু হীন মমুয্যৰ।
মধুহাসি।
হাঁসা হাঁসা, শিশু, হাঁসা পুনর্ব্বাৰ, তব মধু হাঁসি পৰাণ আমাৰ জুড়ায়; পুনৰ খিলি খিলি কৰি হাঁসা প্রিয় শিশু হাঁসা আৰু বাৰ। মুক্তাপ্রায় তব ক্ষুদ্র দন্ত কিটি বক্ত ওষ্ঠ মাঝে কাৰ প্ৰদৰ্শন, নীলাজবৰণ নেত্র কোণ কুচি দেখোরা আমাক হসিত বদন। কোনে কয় পদ্ম অতি শোভাকৰ ? গোলাপ কুসুম বৰণ অমল শোভাময় কোনে কহয় থাকোতে শিশুৰ সহাশ্য বদন কমল ? কিব। দৃশ্য আছে হোরে মনোহব শিশুৰ হসিত বদন সমান? যদি আছে বোলে, বোলোক অপৰে, আমি কিন্তু ভাবি নাহি পাওঁ আন। হাঁসা হাঁসা শিশু, হাঁসা পুনর্ব্বাৰ, তব মধুহাসি পৰাণ আমাৰ, জুড়ায়; পুনৰ খিলি খিলি কৰি হাঁসা প্রিয় শিশু, হাঁসা আৰু বাৰ।
কিয়নো নাজাগে আমাৰ মন?
অৰুণ উদিছে
যত পশু গণে
অৰণ্যে বিহঙ্গ গাহিছে গীত।
জগত জাগিছে
চৰিছে কাননে,
ফটিছে করুম মোহিয়া চিত ॥
মধুৰ সুঘ্রাণ
অসমীয়া সাহিত্যৰ চানেকি।
বহিছে ধীৰি ধীৰি প্ৰভঞ্জন।
কৰি সবে দান,
সবেও জাগ্রত
নিজ কৰ্য্যে ৰত
কিয়নো নাজাগে আমাৰ মন ॥
ক্রমে ভানুকৰ,
হইছে প্ৰথৰ,
ক্রমেই ধৰণী উত্তপ্ত অতি।
গল ছায়া তলে,
জীর দলে দলে,
প্রচণ্ড কিৰণে সভয় মতি ॥
পুরা একভাব,
এবে আন ভাব,
কালে ঘটে সদা পৰিবৰ্ত্তন ॥
কিয় পৰিবৰ্ত্ত,
নাই ই মনত,
কিয়নো নাজাগে আমাৰ মন?
আছে ৰবিকৰে,
জগত পোহৰে,
পুনঃ পৰিবৰ্ত্ত কৰিছে মেঘে।
বিশ্ব অন্ধকাৰ,
নৃত্য চপলাৰ,
গৰজনে জীৱ বিস্ময় দেখে ॥
ক্ষণে পুনবাৰ,
যায় বৃষ্টি ধাৰ,
আতৰায় মেঘ, স্থিৰ গগণ।
কত পৰিবৰ্ত্ত,
ঘটে নিমিষত;
কিয়নো নাজাগে আমাৰ মন?
গল দিনমণি,
আহিল ৰজনী,
ফুটিল অম্বৰে নক্ষত্র মালা।
কৰি মধু হাঁসি,
উদিলেক শশী;
যত নিশাচৰ হর্ষে উতলা।
শ্রমকৰি দিনে
এবে হর্ষ মনে,
লভিছে বিশ্রাম মানব গণ।
শ্রম কৰা দূৰ,
চিৰ নিদ্রাতুৰ,
কিয়নো নাজাগে আমাৰ মন?
দিন, বাতি, যায়
সূর্য্য চন্দ্র ধায়;
পক্ষ মাস বর্ষ কত অতীত।
তেও মোৰ মন
কিয় অচেতন, চাওঁ যেই পোনে, পৰুৱা পিপৰা পৰাণী গণ। আছয় জাগ্রত, কিয়নো নাজাগে আমাৰ মন ?
আছয় কেৱল চিৰ নিদ্রিত?
ই পোনে সি পোনে,
সবে কাৰ্য্যে ৰত,
মেঘ।
কি ভাবি হে মেঘ আজি শ্বেত কলেবৰ, শ্বেত যেন তুলা ৰাশি, কিম্বা বৰফৰ ৰাশি, অতিক্ষুদ্র আয়তনে, সুদূৰ অন্ধবে, হইলা উদয় কোরা কিভাবি অন্তৰে।
কোমলতা পূর্ণ দেহ; ধবল বৰণ; কিঞ্চিতো নাহিক দাগ, কেবল সুশ্বেত বাগ, নাহি পাপ লেশ দেহে সুপবিত্র মন; আকাশৰ এক কোনে দিছা দৰশন।
কৃষ্ণবক্ষে জ্বলে যেন স্ফটিকৰ মণি, কিম্বা শ্যাম দুর্ব্বাদলে, যথা জল বিন্দুজলে, ছায়াবৃত জলে যেন শোভে কমলিনী, বিস্তীর্ণ সমুদ্রে কিম্বা ধবল তৰণী।
সিৰূপে তুমিও সেই বিস্তীর্ণ গগণে, ৰজতবে দেহ সাজি, শোভিছা হে মেঘ আজি,
দেখোঁতে জুবায় চকু ক্ষুদ্র আয়তনে, উদিছা নতুন ভাবে শুকোমল মনে।
পূর্ব্ব দিশে ধীৰে ধীৰে বহে সমীৰণ, তাহাক বাহন কৰি, সহর্ষে স্কন্ধত চৰি, ধীৰে ধীৰে ভাসি যোৱা গজেন্দ্র গমন, ধীৰে ধীৰে জলস্রোতে যেন হংস গণ ॥
শান্ত মূর্তি শান্তভাব কৰিছা ধাৰণ; অমৃতেবে দেহ ধুই, আহিছা পবিত্র হুই, সৰল কোমল মনে দিছা দৰশন, এই দৰশন আজি নয়ন বঞ্চন ॥
ইরূপ প্রশান্ত ভাব দর্শিলে তোমাৰ, বিশ্বাস নহয় মনে, তুমিএ যে এতিক্ষণে, ঘুৰি পুনঃ ধৰিবাহা বিশাল আকাৰ।
কৃষ্ণ দেহে আন্ধাবিবা সমস্ত সংসাৰ।
নহয় বিশ্বাস ছেন কোমলতা হায়, কাঠিন্যে যে পৰিণত, হইবেক নিমেষত, ধৰিবা কৰাল মুর্ত্তি ত্যজি ক্ষুদ্রকায়, গৰ্জ্জিবা সুঘোৰ নাদে মেদিনী রূপাই।
অথবা বিশ্বাস নহব কিয়? প্রত্যক্ষ প্রমাণ, সদাই দেখিছো আমি, নানারূপ ধৰি তুমি, ৰজা, বগা, হালধীয়া, কাঞ্চন সমান, দেখা দিয়া ক্ষণে ক্ষণে ঢাকি শূন্য স্থান।
দৰশিছে। কেতিয়াবা বিকট দর্শন, কৃষ্ণদেহে ক্রোধমনে,
দিগন্ত বিয়াপি ক্ষণে,
দৰশোরা বিভীষিকা চপলা নৰ্ত্তন; কপিছো শুনিয়া তব ভীষণ গর্জন ॥
দবশিছো কেতিয়াবা শিলা বৰষণে, সযত্নে পালিত কত, শস্তগণ কৰা নষ্ট, প্রাণী সবো বধকৰা বজ্র নিক্ষেপণে, ইমত নির্দয় তুমি, সোধো কি কাৰণে।
কি ভাবি হে মেঘ আজি শ্বেত কলেবৰে, শ্বেত যেন তুলা বাশি, কিম্বা বৰফৰ ষাশি, অতিক্ষুদ্র আয়তনে, সুদূৰ অঙ্গবে, হুইল। উদয় কোরা কি ভাবি অন্তৰে।