জীৱনাদর্শ।
মহাবাজ। বুদ্ধিস্বর্গ নাবায়ণ।
বৃদ্ধিস্বর্গ আসামৰ এজনা ক্ষমতাপন্ন বাঙ্গা আছিল। ১৪৭৪ শকত (১৫৫২ খৃঃ অব্দ) এওঁৰ জন্ম হয়। ১৫৩৩ শকত এওঁর পিতা গোঁড়াবাজা স্বর্গী হলত এওঁ বাজা হল। আহোম মতে এও'ব নাম চচেনা আরু নূঢ়া কালত বাজা হোৱা বাবে বুড়াবাজাও আছিল। এওব এজনা মাথোন কুউবী আছিল। এও বাজাঙ্গৈ দেশব অর্থে বর্ত ভাল কাম কবিলে। সেই বিলাকব ভিতবত এই খিনি প্রধান
তিবো পর্বতৰ ওপৰত নগব আৰু পুগুৰি, দলৌগুড়িত বঙ্গাব; তাওকাকত নগৰ আৰু পুগুবি: জামিবাত নগৰ আৰু ৰূপহী নামে পুখুনি; উবিকাত শিলৰ শাঁকো নগৰ আক বভাব; চিনাতলিত গড; মঙ্গাব পৰা মুবকটা ফাটত লগাই গড় আাক ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ পৰা পর্বতলৈকে তিয়কব কটাৰি গামব গড়; বিশ্বনাথ আৰু দেৱৰগাঁৱৰ দল; ফুটুকাতলিত কোবোকা গতাই জয়খ্যমডাংগাট: তেরালব গড। সলালবগড় আৰু সলালফাট, গভগাঁৱৰ পৰা জামিবালৈকে বড় আলি আৰু গাঁৱলৈ চটাই আলি; উত্তৰে দক্ষিণে মেবাই বাজগড়-যাক দক্ষিণে লাদৈ ও কোটহাগড়, মাজুলিত মেড়াগড় আক উত্তবে চোয়াতলৰ গড় বোলে জবকাব আলি, বকতাব আলি, হাৰীপৰা আলি, কুমলিগড়, বাঙ্গলুগড়, আদি অনেক আলি, পদুলি, নগৰ; লুইতৰ পৰা পৰ্বতলৈ চামধৰাগড় দোপদবত কাট; লোন পূৰিয়া কাটলুয়া দি ভাটিৰ লোনৰ বেপাৰৰ বাহিৰেও নামচাং বড়হাট কৰি লোন পূৰিবলৈ লোন পুং উলিয়ালে।
বুদ্ধিস্বর্গ বাজাই দেৱোত্তৰ অংক ব্রহ্মোত্তৰ কবি মাটি দিয়াৰ নিয়ম উলিয়াই আৰু এও'ৰ দিনৰ পৰা আসামত দুর্গোৎসব পূষ্ণ হবলৈ ধৰিছে; ইতিপূর্বের আসামত এই মহোৎসব কৰা নাছিল। এও পবদেশলৈ কটকী চলাচল কৰিবলৈ বামুন কটকা নিযোজন করে, পব দেশব ভাল বন্ধু ও বারতাব গুপ্তভাবে চাবলৈ নাঙ্গঠ ববাগীৰ খেল পাতে অংক তিন্দু আখরোবে কপব গ্রাক সোণৰ মোহৰ মাৰিবলৈ সাচ করায়। এণ্ডৰ দিনতে অনেক বিস্তারও লোক ভাটবসব, আসামলৈ আছে আক পৰ দেশৰ ধোবা, নাপিত, উতি, বাডে আদি শিল্প বিন্ধ্যা গুনা মামুক্ত অনাব নিযম কবিলে।
দিয়াশ্ববে আসাম দখল কবিবলৈ মেয়৮ এবাবর আক সনাজিৎ সেনাপতিক পঠাইছিল। বৃদ্ধিস্বর্গই ২০৩ ৬৪য় সেনাসাহর হকরাই ঝাপোন বন্ডের গুয়াহাটা পর্যান্ত বিস্তাব করিনে। সাজি পরাগং কনি মারা শেনচোরাক 'স্ববি আনিলে, তাবে পরা সক শেনর খেচা চায়। রামরূপর বাচা পধাক্ষিতেবে তেওব সহোদর নানাস হই বিবোর গগাহ পন্ধিদের বায়ান শরণাগত কলছি। বাজাই তেও এ কেকোথা দোলা, আডোরান, নাটি বানি মান্যত দি নামরূপাযা বালা পাতিলে; তাবে পবা নামরূপাযা বাড়া ১.।।
এই জনা যাচাই বাব হুযাক প্যাঙ্গ গ্রহয়ে বাষ্টনে গাহিলে। সম্মানাধারণক দৰঙ্গর আক তেওঁষ অশুরু গহনাবাযগর বোতলার বাগ। পাতি ডিমকণা কর তলাযা কবিলে। এওঁ ডৎ।। গড় করাই ধরুমবিষ। পাতি আাবর, মিবি, ডদলার পচা লগাই সিচতর দেশর উৎপন দবা কর দিশলৈ নিয়ম লগালে, ন নেকে আসাম আক কচাৰা দেশর সামা পাতি ওচাবাংশুক করতলায়। কথিলে থাক নগ্নাগ্রড বন্ধাই নগাধ চরাব ভেদ কবি মাটি কটকা চৌতাদি বড়বি বড়নি নগার উৎপন দরা কর অনাব ধান্য কবিলে।
এওঁয়েই বজাত কচাবার সম্বাদ দিবলৈ বতিয়ারা বকর। পযন্তার বাস্তা জনাবলৈ জাগিযাল গোচাই, কেনিও, সয়দা আক ডিমকরা গাড়োব থবকাপবব দিবলৈ কাজলিমুখায়া গোচাষ্ট, বিসয় নকৈ উলিয়ালে, থাক এই কেগুনাক বাজখোরা মন্যদা দিলে।
এই বাজার পুদের আসামও সংস্ততষ আলোচনা নাছিল বুলিলেও হয়। এওয়েই ঠাইয়ে ঠাইয়ে পড়াশালা পাতি সেই অভার ওয়ালে। এও'ব চিনব পৰাষ্ট ৰাজসভাতে। পণ্ডিত বাখিবে নিয়ম হয়, শাক এও বাঞ্ছনাস্য সকলোবোৰ স্বয নকবি সভাব পরামর্শতে কৰিছিল। তেও গতি দান চথা প্রজাবেও কথা হৈছিল, আক সিহঁতৰ দুখ বেদনা শুনি নিবাকরণব চেস্টা করিছিল।
পূর্বের বঙ্গালেবে বণ চওঁতে বহুত মাশুক লগুণ দি বামন সঙ্গাট যুক্ত কৰিবলৈ পঠোৱা হৈছিল। যুজৰ অন্তত ঘৰলৈ আহি সেইবোৰ মানুতে লগুণ বাগিছে বুলি বুজ পাই, লগুণ গুচাবৰ নিমিত্তে এই বাজাই লেকাই চেটীয়াক আজ্ঞা দিলে। লেকাইয়ে আঠ ঘৰ এৰি বাকি সকলোবোৰৰ লগুণ গুচালে। পাছে সেই আঠ থবক তেনে বামুন বুলি জানিবৰ নিমিত্তে সিহঁতব নামৰ অন্তত "আল” লগাই চিন ৰাখিলে; যেনে পিঠিয়াল, গড়িয়াল ইত্যাদি। এইবাবে এতিয়ালৈকে মানুহে কয় বোলে "লগুণৰ গুৰি লেকাই চেটায়া।"
দেশত ক্রমে নানা উৎপাত আৰু অমঙ্গল হবলৈ ধবাত বুদ্ধিস্বর্গ বাজাই দেৱৰ গাঁরব দেৱালয়লৈ মানুহ পঠাই তেওৰ আয়ুসৰ বাতৰি জানিবলৈ দিলে। সেই মানুহটোক নিশা সপোনও কলে যে দেৱালয়ৰ ফুলনি বাড়াত নাহর ফুল এটা পাবা, সেই ফুলটো বাজাক দিলে বাজাই আয়সব কথা জানিব পাখিব। বাতিপুৱা ফুলনি বাড়াত সেই মানুহটোরে অকালত ফুলি থকা তিনিহায়া নাহৰ ফুল এপাহ পালে। সি সেই ফুল পাহ আনি বাজাক দিলেহি। বাঙ্গাই কূল দেখি তিনি পথ মাথোন জীয়াই থাকিম জানি সকলো প্রজাক চাই লবব মন কৰিলে। এই হেতুকে তেওঁ চবানাওত উঠি দিখৌরে গড়গারব পৰা সোণাৰী নৈব বহাব পর্য্যন্ত অভাঘোরা কৰি দুই পাবে গোটখোর। লৰা বুঢ়া সকলে। প্রজাক চায় কলে, "মোর আয়ুস সমাপত হৈছেহি। তোমালকর্ক প্রতিপাল কবোতে বহুতে সুখো পাইড়। আৰু বহুতে দুখে। পাইছা; কিন্তু এতিয়া সেই বোৰ কথা একে। মনত নেবাসি তোমালোক সকলোরে ক্ষমা কৰি উদাৰভারে মোক বিদাই দিব লাগে।" এনে বোলাত সকলো প্রজাই হৰিধ্বনি কৰি কলে যে "স্বর্গদেরব অর্থে কেঁচাই খাতি আইক আমি এশ নববলী দিম। স্বর্গদের চিবজাবীহৈ পাকোক।" তাতে বাজাই কলে "ঈশ্বৰৰ প্রদত্ত নিয়ম কোনোমতে উলঙ্ঘন হব নোৱাৰে; নববলিয়েও মোৰ আয়ুস বড়াব নোৱাৰে। তোমালোকে মোক যে ইমান ভাল পোরা মই এই কথা পূর্বেল নাজানিছিলো। মোৰ এইয়ে শেষ বিদায়; মোৰ যেন সজ্ঞান মৃত্যু হয়, সকলোরে অকপতে বাক্য বুলিবা।" এই বুলি নগৰলৈ গৈ সাত দিনৰ পাছত ১৫৬১ শকত (১৬৪৯ খৃঃ অঃ) আক ৯৭ বছৰ বয়সত নহাবাজা স্বর্গী হল। ওপৰত লেখা সপোনৰ কথাটোৰ সত্যাসতা মীমাংসা কৰা আমার উদ্দেশ্য নহয়; অতএব যেনে শুনা আছে হুবহু তেনে লেখা হল।
এও ৩৮ বর্ষ মাথোন বাজাভোগ কৰিলে। ইয়াৰ ভিতৰত তেওঁ আত্মসুখত বিস্মৃত নহৈ দেশৰ অনেক উন্নতি কৰি চিৰকালব নিমিত্তে শুকীর্তি থৈ গৈছে। এওঁৰ পাচৰ মহাৰাজা সকল এওঁ'ৰ নিচিনা হোৱা হলে; আমাৰ দেশৰ ইমান শোচনীয় অৱস্থা নহল হেতেন।
মোমাই তায়লী বন্ধ বকরা।
২৪৯
১৫০১ শকত (১৫৭৯ খৃঃ অঃ) লুধবাশন আহোমব সংশত মোমাই তাম্বুলাৰ জন্ম হয়। এও অতি দবিদ্র হেতুকে নাজিবাব গণক এঘৰত ভাত কাপোবিয়াকৈ আছিল। তেতিয। তেওৰ বয়স ২৫ বদমান কৈছিল। পুলে আমাৰ দেশত বাজার নগরব বাচিবে ইতব মানুহব ঢাপ মবা বাড়া নাচিল; কিন্তু ভাবি এব বকরায় গণকর ঘবস্তরার এনেদবে ঢাফ চিকন বাপি, বাঙা মেবাই ডাল মাবি টাটি ঢকোরা দি নানা তৰহৰ ফুল লগাই দিলে যে বাটকরাই ও এবাৰ বৈ চাই নগলে নোরাবে। এইদবৈ তেও কুচুত কপট নকৰাকৈ বনবাবি কবি মোমাই নামলৈ গণকৰ ঘণত ৭০৮ বচস্ব কটালে।
ভাগ্যচক্রর পার কাবো বুজিবর সাধ্য নাই। এদিনাখন বৃদ্ধিস্বগ মহাবাজা শেন মেলিবলৈ নাজিবালৈ যায়। যাওঁতে তেও গণকর বাড়া সবগুরার দেখি তধা লাগি বৈ, কাৰ ঘৰ বুলি শুধিলে আক গণকর সব বোলা গণকর মতালে। তেতিযা গণকৰ কণ্ঠত ধাতু নাই, আক সি ভাবিলে, "মই কিবা জগবতে লগালো।" এই চিন্তা কবি ডিঙ্গি আগ বঢ়াই গণকে মহাভাবাজার আগত আর ললেগৈ। মহাবাজাই কিছুমান পবব পাছত শুধিলে "দৈবজ্ঞদেই! তোমার ঘন বাড়া কার জ্বাৰাইনো এনে দবে করাইছা ?" গণকে কলে "স্বৰ্গদেও। মোৰ সবও মোমাই নামে লুধুবাশনীয। লবা এটা আছে, এই সকলোবোর তাবে বন।" বাঙ্গাই তেতিয়াই মোমাহক ঢাবর নিমিত্তে মতালে। মোমাই দেখিবলৈ গতি শুন্দর, মকাবলিষ্ঠ, তেজস্বী আক বৃদ্ধিমান আছিল। দেখিয়েই বাঙ্গাব মৰম লাগিল আৰু বাজাই গণকক কলে বোলে "মি ক্ষয় লৈ লম্বাটো মোক দিয়া। গণকে কলে, "মহাৰাজ ই মাগোন ভাত-কাপোবায়াকৈচে আছে; মোব আন একো লোরা নাই; মহাবাজাব প্রজা, মহাবাজাই নিলে মোৰ কি মাত আছে। পাছে স্বেচ্ছাচাবা ৰাজা বুলিও বৃদ্ধিস্বর্গই গণকক তুষ্ট কবিতে মোমাইক লগত লৈ গল।
মোমাইৰ ভাগা-লক্ষনী ক্রমে শুপ্রসন্ন চৈ আছিল। নগব পাই বাজাই মোমাইক কলে, "মোমাই! গণকৰ ঘৰ দুৱাৰ যেনে ঢকুভলগা কবিচিলি মোৰ ফুলনি বাড়াও সেই দৰে কৰিব লাগে আৰু তাকে কৰিবলৈ তোৰ লগত এই ছকুড়ি বাড়ীচোর। দিলো।" মোমাইয়ে ইয়াব পূর্বেন নিজ হাতে বন কবি ভাত মোকোলাইচিল, কিন্তু এই প্রথম লোকক বাবলৈ পাই তেও অতি উৎসাহেৰে ৰাজাৰ মনোমত কৰি গড়গাও আৰু বঙ্গপুৰ নগৰৰ ফুলনি বাডী কৰোৱাত বাজাই ভিতন ঘববোৰ সজাবলৈ ভাব দিতামুলী লিগিৰা' বাস দিলে। মোমাইযে সেই গববোৰ সুন্দবরূপে সজাই সকলো ব্যবস্তু পবিপাটা কৰি বাজাৰ সন্তোষ লগাকৈ ৰাখিলে। পাছে বাজাব ঘৰৰ লা-লিগিবাবোবব কাম কাজত কোনো তাযন নেদেখি মোমাইযে এদিনা বাজাক জনালে যে "স্বর্গদেরে কোনো কাম কৰাবলৈ হলে মানুহ মাতি থাকিব লাগে নেমাতিলে একোকে নেপাই; আনব কথা কি, এনে দস্তুৰ উতব ভদ্রলোকৰ ঘৰতো দেখা নেষায়।" এই কথা শুনি বাঞ্চাই তুষ্ট হৈ কলে, "মোমাই, এই বিষয়ে তুমি যেনে ভাল দেখা তেনে কথা।" তেতিয়াই মোমাইযে কামর দিক। লগাই, অমুক খিনি মানুতে বাজাই গা ধুবনৈ আক পাবলৈ সোন্দোবাদিয়া পানা তপতার, অমুক খিনিয়ে খোৱাৰ কাৰবাব কবিব, অমুক খিনিয়ে বাজান ওচৰত থাকিব ইত্যাদি ক্রমে সকলো বন ভাগ বাটি দিলে। তেতিযাব পৰাতে লা-লিগিবাবোৰৰ আলপিচন ধৰিবলৈ মাতিব নলগাও পৰিছে আৰু তেতিযাব পরাতে বাবব বন বাবে ঠাকঠিককৈ কবি পবলৈ ধবিচে।
বাজঘৰৰ এনে স্তবন্দবস্ত লগোরা দেখি বাজাই যাবপব নাই সান্তোষ পাই মনে মনে ভাবিলে যে এনেকুরা কাসাদক্ষ মানুটাক কি দিনো পুৰস্কাৰ করিম। পাছে অনেক ভাবি চিন্তি বাজ কানাৰ সকলো ভাব দিবব স্তিৰ কৰি "বৰ বকর।" নামে মহাসন্তান্ত বিষয় দি বাজাই তেওঁক বাজমন্ত্রী পাতিলে। তেতিয়াৰ পৰা মোমাই নামগুড়ি তেওঁ 'মোমাই তায়লা বববকরা' নামে প্রখ্যাত গুল। বাজাই এই নতুন মন্ত্রাবে দেশখন ভাগলগাই প্রক্তা সংস্থাপনৰ ভাব দিলে।
সেই কাল বিপৰিত কাল বুলিব লাগে। তেতিযা প্রায় সকলে। ভদ্র মানুহ ইমান দ্বেষ হিংসা পরবশ আছিল যে তেওঁলোকে বিশেষ গুণী লোক দেখিলেই নানান দুর্গতি কৰাইছিল বা যমালয়লৈ পাইছিল। চোরাচোন, এনে দিনতো সামান্য মোমাইয়ে বুদ্ধি বলেৰে কি হৈছে গৈ। পাড়ে দেশ ভাগ কৰা চেন গুৰুতৰ কান্যভাব পাই বৰবকরাই মূৰৰ ওপৰত তৰোৱাল অবা যেন আশঙ্কা কবি কলে, "মহাৰাজ, মই অতিক্ষুদ্র প্রাণী; একেবাবে সকলোৰে ওপৰ কৰা দেখি মনত খুহদুহনি লাগিছে; কাৰণ সকলোবোৰ বৰ বব মানুহৰে মোলৈ হিংসা হব আৰু তেতিয়া মোৰ প্ৰাণলৈ টনাটনি পৰিব।" এই কথা শুনি বাজাই গমি চাই বুঢ়া গোহাই, বৰ গোহাই, বৰ পাত্র গোহাই, আদি সকলো বকরা ফুকন ডাঙ্গৰীয়াক গোটাই মোমাই তামুলী বৰ বৰুৱাৰ কাৰ্য্যভাবৰ আজ্ঞা শুনালে। তাতে সকলোটিয়ে সম্মতি দিলে।
মোমাই তামুলীয়ে এইরূপে নিঃশঙ্গাচৈ নাচেকার মানুচ লগতলৈ ওলাল। পাটকাইৰ পৰা গুরাগটালৈকে পৃথক পৃথক রূপে মাটি ভাগ কবি গাও পাতি নাম দিলে; প্রত্যেক প্রজ্ঞাৰ বাড়ী মেবাই চাপ মবালে থাক পরে ঘবে পস্তুৰি একোটা খানি লবলৈ করুম শুনালে; প্রতি গারে পঢাশালা পাতি দিবে, ধোবা, নাপিত। কমাব, চমাৰ, কুমাব, কহাব ইত্যাদি বারসাই মানুষ বহুরালে, দক বাব গন গাৱৰ মাজত কাট পতাত দিলে, শাক এখন গারব মন্ত্রতে অরুন এখন গারলৈ সদায় লাগতিয়াল বস্তু বিচাৰিব নলগা করি নিজ নিজ বাড়াত বাই, আম, কাঠাল, তামোল, পান আদি শস্থ্য কই লবর নিয়ম করিলে, গারব সামান্য জগন ভাঙ্গিবর নিম্বিত্তে গাঁরবাবিক, বড়। শংকায়া, গরুবি। পাতি দিলে, বারুমদার শোধব নিমিত্তে ভাঙ্গস ডাক্তৰ জগব বিলাককে মাপোন বাগিলে: প্রজাবিলাকক পরিশ্রমা করাবর মনেবে গসলি মাইকা জনায়ে পতি মটা শুতালাতি কাটিবলৈ আক মতায় ভাও হয় মানে এগন চালনা বা এখন কলা বা এটা গড়াচি বা এটা পাচি বা এখন চরা সাজিবলৈ করুম কবি দিলে; এই ৩মর অ্যথা হলে গাওবাবিকে বড়া শটকায়াক কৈ মধ্য মাষ্টকা সকলোকে চাইটা চাইটা কোর মাবিবর নিয়ম করিলে; বকরা ফুকন, ডাওবায়া প্রভৃতি বিষয়া সকলর প্রবত্তনর নিমিত্তে গণ্ডে আক মানুহ দিয়ালে থাক নগব সৌষ্ঠব ও নগৰ বক্ষাব নিমিত্তে নানা শিল্পকার, কাবা, বাকরতা, হিলৈদাবা প্রভৃতি ভাগে ভাগে মানুক লগাই দিলে। পাউবোর নিয়মেদের আসাম বারুকাসা বাজা থাকে মানে চলি আছিল। এই মহাত্মার শুশাসনব গুন প্রজাবৃদ্ধিতৈ পরবতর দাতিলৈকে বসতি কবি মঙ্গা গুথে কাল নিয়াইছিল।
চোৱাচোন, এই কনা কেনে অসাধারণ পুকস। তেও একালত পেটব ভাত আৰু গাৰ কাপোবৰ নিমিত্তে গনকর গবত পৈসা সাটিছিল, কিন্তু সেই ঘবত থাপোন ঘৰহেন ভাবি চকুত লগাকৈ কাম কৰা বাবে তেও খরাপা-গলপে ওপবলৈ উঠিবলৈ পালে আৰু আপোন যন্ত্র, পরিশ্রম ও বৃদ্ধিবলেরে বাজার ভিতবত সরেবাচ্চ বিষয় পাই কেনে শুখে সম্ভোগে ১৫৭: শকত (১৬৫০ য়ঃ অঃ) সর্বলোক যান। করিলে অতএব যি কামকে করা লাগিলে মন দি চকুত লগাকৈ কৰিব লাগে।