পঞ্চবিংশ অধ্যায় - “ধীৰে সমীৰে যমুনাতীৰে বসতি বলে বনমালী”

আজি কালি কৰি দুমাহ সময় হৈ গ'ল। মহাত্মা ডেভিড স্কট চাহাবৰ অনুগ্ৰহত দেশত শাস্তি স্থাপিত হ'ল। লক্ষ্মীকান্ত আৰু বদন দুইও বীৰ সম্পূৰ্ণ আৰোগ্য হ'ল। চাৰিউফালে মানুহবিলাকে নিজ নিজ বিষয় কৰ্ম্মত মন দিবলৈ ধৰিলে । বৰপেটীয়া মানুহবিলাকৰ উদ্যোগত বৰপেটাৰ কীৰ্ত্তন ঘৰ সজা হ'ল। কলীয়া ঠাকুৰক প্ৰতিষ্ঠা কৰি থাপনা কৰিলে ৷ মানুহৰ মনত সুখ শান্তিয়ে দেখা দিলে। বদনৰ ঘৰতে লক্ষ্মীকান্ত, অনাথ চৌধাৰী, মনোমতী, পমীলা এটাইবিলাকেই সুখেৰে এই দুমাহ কটালে। ভিন গাৱঁৰ মানুহবিলাক নিজ নিজ গাৱলৈ অথবা নতুন ঠাই লৈ তালৈ গ'ল ।

এই দৰে এই দুমাহ গত হোৱাৰ পিছত এদিন লক্ষ্মীকান্ত, বদন, অনাথ চৌধাৰী, শান্তিৰাম ভকত চাৰিও দুপৰীয়া খাই-বই উঠি চৰাঘৰত মেল পাতিবলৈ ধৰিছে; সকলোৱে নিজৰ নিজৰ সুখদুখৰ কথাবিলাক কোৱাকুই কৰিছে। এনেতে সিফালৰ পৰা এজন বৰ ডাঙৰ দীঘল হটঙা, জটাজুটধাৰী বাবাজী, লগত এজন চেলাৰে সৈতে আহি তেওঁবিলাকৰ আগত ওলাল। বাবাজীক দেখিয়েই চাৰিউজনে উঠি আদৰ কৰি তেওঁক বহিবলৈ দিলে। সন্ন্যাসীজনায়ো “শিবোহং শিবোহং শিবোহং” বুলি চালপীৰাত বহিল। এনেতে লক্ষ্মীকান্ত ডেকা বৰুৱাই সন্ন্যাসীৰ সেই চেলাজনক একেচাবে গৈ “মোৰ দেউতা ! মোৰ দেউতা !” বুলি ভৰিত দীঘল হৈ পৰিল আৰু সন্ন্যাসীক “আমাৰ জটিয়া বাবাজী” বুলি ভৰিত দীঘল হৈ দণ্ডৱ‍ কৰিলে । লক্ষ্মীকান্তৰ এই আনন্দ উলাহৰ ধ্বনিত ভিতৰৰ পৰা মাইকী মানুহবিলাকো লৰি আহি চোতালৰ পৰা বেৰ জুমি চাবলৈ ধৰিলে আৰু সন্ন্যাসী আৰু তেওঁৰ চেলাক চিনি পাই তেওঁবিলাকেও আনন্দ উলাহ কৰি সকলোটিয়েই গৈ বুলনি ঘৰত বহি তামোল চালি কাটিবলৈ আৰু মেল কৰিবলৈ ধৰিলে। অনাথ চৌধাৰীয়েও হলকান্ত বৰুৱাক চিনি পাই আকোৱালি ধৰি সুধিলে— “আপোনাৰ এই বেশ কেলেই ? আপুনি ইমান দিন আছিল ক'ত ?” হলকান্তই কলে—“আপোনাৰ ঘৰৰ পৰা ওলাই আহি মই এনিশা জৈনা গাৱঁত থাকোঁ । তাৰ পিছদিনা ৰাতিপুৱাই মই সেই গাওঁ এৰি আন গাৱঁলৈ যাব ওলাইছিলোঁ মাথোন, এনেতে কুৰিটা মান জৈনা গাৱঁলৈ আহিল। মানৰ হাতত এনেই মাছ-পহুৰ দৰে মৰাতকৈ সিহঁতক মাৰি মৰাই ভাল এইটো বিবেচনা কৰি মই সেই গাৱঁৰ মানুহবিলাকৰ হতুৱাই সেই মান কেইটাক মৰাওঁ । মানক মাৰি উঠি জৈনা গাৱঁৰ সকলোবিলাক মানুহেই সেই সেই দিনাই বৰপেটাৰ ফালে আহিল। ময়ো তেওঁবিলাকৰ লগে লগেই আহিলোঁ। বেছিকৈ বেগাই খোজ কাঢ়িব নোৱাৰাত মই সেই মানুহজাকৰ পিছ পৰে৷ আৰু বাট হেৰুৱাওঁ। বাট হেৰুৱাই মই অগাধ অটব্য অৰণ্যত পৰিলোগৈ । হাবিয়ে হারিয়ে গৈ থাকোঁতে থাকোঁতে বেলি মাৰ গ'ল । ৰাতি হোৱা দেখি মই সেই ঘোৰ অৰণ্যত অকলে পৰি বিবুদ্ধি হলো। মোৰ জীৱনৰ আশা নোহোৱা হ'ল। ম‍ই শেষত একো উপায় নেপাই মৰণকে সাৰোগত কৰি সেই 'হাবিৰ মাজতে পৰি ৰলোঁ। কিন্তু আচৰিত কথা সেই অগাইধ অৰণ্যৰ ভিতৰতো মোৰ একো নহল । পিছ দিনা ৰাতিপুৱা মই আকৌ হাবিৰ মাজে মাজে যাবলৈ ধৰিলোঁ । ওৰে ৰাতিপুৱাৰ বেলাটো ঘূৰি ঘূৰি অৱশেহত বেলা দুপৰীয়া হাবিৰ মাজত এডাল শিমলু গছৰ তলত বাবাজীক দেখিলোঁ। বাবাজীয়ে মোক মৰম কৰি সেই দিনাৰে পৰা তেওঁৰ চেলা কৰি লৈছে ৷ এইয়ে মোৰ কাহিনী।” হলকান্ত বৰুৱাৰ এই কথাত গোটেইবিলাক মানুহেই তথা খালে। তাৰ পিছত বদনে সন্ন্যাসীক আনি ধপাত দিলে । সকলোবিলাকেই মানৰ কথাবিলাক উলিয়াই দুখশোক কৰিবলৈ ধৰিলে; এনেতে ভিতৰৰ পৰা এজনী বেটী ছোৱালী লৰি আহি বদন চৌধাৰীক কলে— “দেউতা! ভিতৰুৱা বাটেদি মানুহে ছনুহে সৈতে দোলাৰে এজনা মাইকী মানুহ আহিছে। তেওঁৰ লগতে এটা লৰাও।” বেটী ছোৱালীজনীৰ এই কথা শুনি বদন চৌধাৰীয়ে সেই মাইকী মানুহজনাক ভিতৰলৈ নিয়াবলৈ কলে আৰু লৰাটোক চৰা ঘৰলৈ মতাই আনিলে। সেই লৰাটো চৰা ঘৰ আহি পোৱাত এটাইবিলাকেই সেই লৰাটোৰ ফালে চাবলৈ ধৰিলে। অৱশেহত অনাথ চৌধাৰীয়ে লৰাটোক সুধিলে—“বাছা! তই থাক ক'ত ? তোৰ নাম কি ? তোৰ বাপেৰ কোন ? লৰাটোৱে তললৈ মূৰ কৰি কলে – “মোৰ নাম যজ্ঞনাৰায়ণ । ম‍ই চণ্ডী বৰুৱাৰ পুতেক।” লৰাটোৰ এই কথা শুনি অনাথ চৌধাৰীয়ে তেওঁক মাতি নি কাষত বহুৱাই মৰম কৰিবলৈ ধৰিলে। সন্ন্যাসীয়ে তেওঁৰ কপালৰ ভস্ম এফো লৰাটোৰ কপালত ঘঁহি দি মূৰত ধৰি আশীৰ্ব্বাদ কৰিলে । হলকান্ত বৰুৱাই লৰাটোৰ ফালে চাই তললৈ মূৰ কৰি চকুৰ পানী টুকিলে । সিফালে ভিতৰতো এখন মহা হুলস্থুল লাগিল। মনোমতীয়ে বৰুৱানীৰ গলত ধৰি চণ্ডী বৰুৱাৰ নিমিত্তে কান্দিবলৈ ধৰিলে । পমীলাৰো চকুৰে ধাৰাসাৰে লো বলে। তেওঁবিলাক তিনিজনক বন্দী দেখি তিলোত্তমা আৰু বদনৰ মাকেও কান্দিবলৈ ধৰিলে। এই দৰে কান্দিকাটি উঠি বদনৰ মাকে বৰুৱানীক শান্ত কৰি সুধিলে— “আই কচোন ? তহঁত ইমান দিনে ক'ত আছিলি ?” বৰুৱানীয়ে কলে – “মানে আমাৰ হাউলি আক্ৰমণ কৰাৰ নিশা সিহঁত আহি আমাৰ টোল সোমোৱাৰ অলপ আগখিনিতেই আমি নাৱেদি পলালোঁ । হাবিৰ মাজে মাজে নাও মৰাই আমি ছদিনৰ মূৰত মানাহত ওলালোঁগৈ! আৰু সেই ঘাই মানাহেদি গৈ আমি বিজনী পালোঁ। বিজনীত আমাক জমিদাৰৰ মানুহে লগ পাই আমি ক'ৰ পৰা আহিছোঁ, কলৈ যাম এই কথা সুধিলে। আমিও সিহঁতৰ আগত আমাৰ সকলোবোৰ বৃত্তান্ত কলোঁ । সিহঁতে গৈ আমাৰ বৃত্তান্তবোৰ জমিদাৰত জনালে । বিজনীৰ জমিদাৰে তেতিয়া দোলা-পাল্কী পঠাই আমাক নিয়াই তেওঁৰ হাউলিৰ ভিতৰতে বেলেগে এযোৰা ঘৰত ৰাখিলে।” চৌধাৰিণী — “আই বিজনীৰ জমিদাৰৰ ঘৰে আৰু তহঁতৰে দেখোন আগেয়ে বৰ শতুৰালি আছিল। তেওঁনো তহঁতক পুতৌ কৰিলেনে ?” বৰুৱানী—“আই। আমাৰ দেশৰ দস্তৰেই এইটো হবলা—সুখৰ দিনত গোত-জ্ঞাতিয়ে, ওচৰ চুবুৰীয়াই সমনীয়া মানুহক হিংসা কৰে আৰু সেই সমনীয়া মানুহকে আকৌ দুখত পৰিলে মৰমো কৰে।” চৌধাৰিণী—“হয় আই ! তই এইটো যথার্থ কলি। এনে কথা আমাৰ গাটো পুৱাইছে । তাৰ পিছত তহঁত ইমান দিনলৈকে বিজনীতে আছিলিনে ?” বৰুৱানী —“বিজনীতে আমি এই দৰে পোন্ধৰ দিন মান থাকোঁ। তাৰ পিছত গৌৰীপুৰৰ জমিদাৰে কাৰবাৰ মুখে আমাৰ দুখৰ বিলাইবিলাক শুনিয়েই হব পায় আমাক নিয়াবলৈ দোলা, পাল্কী, লয়-লস্কৰ দি বিজনীৰ জমিদাৰলৈ চিঠি লিখি পঠায়। বিজনীৰ জমিদাৰেও সেই চিঠিতে আমাক গৌৰীপুৰৰ জমিদাৰৰ ভাগী বুলি জানি সেৱা-সৎকাৰ কৰি আৰু কিছু সৰহকৈ ধন-সোণ দি পঠাই দিলে। আমি গৌৰীপুৰলৈ গলোঁ৷ তাত আমাক বৰুৱাই মাটি-বৃত্তি, বেটী, বন্দী দি সুখে ৰাখিছে। তাতে আজি এই ডেৰমাহ থাকোঁ। তাৰ পিছত মোৰ স্বদেশলৈ আহিবলৈ বৰ ইচ্ছা হ'ল ৷ জমিদাৰক কোৱালোঁ৷ তেওঁ এই মানুহ-দুনুহ দি পঠাইছে। আহিবৰ পৰত আমাক আকৌ তেওঁৰ ৰাজ্যলৈকে উলটি যাবলৈ বৰকৈ কৈ পঠাইছে। এতিয়া মানহঁত গ'ল। দেশ সুস্থিৰ হ'ল। তাকে আই মোৰ এই ধৰ্ম্মীয়া জীজনীক লৈ যাবলৈ আহিছোঁ।”এই দৰে কথা-বতৰা হোৱাৰ পিছত বদনৰ মাকে আলহী সকলক যথাবিধি জলপান কৰালে । সুখে দুখে সেই দিনটো গ'ল । সন্ধ্যা হ'ল। সকলোবিলাকে কাবৌ কোকালি কৰি সন্ন্যাসীক পূজাৰ আৰু ভোগৰ আয়োজন কৰি দিলে। সন্ন্যাসীয়েও সেৱা পুজা কৰি চাইটা খাই-বই উঠিল। ইসকলেও দিহা-দিহি খাই বই উঠিল। মতাবিলাকে আহি সন্ন্যাসীক আগত লৈ চৰাঘৰত মেল পাতিবলৈ ধৰিলে। তিকতাসকলে ভিতৰত বুলনি ঘৰত বহুি মেল পাতিলে । এনেতে সন্ন্যাসীয়ে বদন চৌধাৰীৰ আগত কলে যে তেওঁ চণ্ডী বৰুৱাৰ বিধৱাক কিবা কব খোজে। বদন চৌধাৰীয়ে সন্ন্যাসীৰ কথা শুনি যজ্ঞনাৰায়ণক ভিতৰলৈ পঠালে ! যজ্ঞনাৰায়ণে গৈ বৰুৱানীক মাতি আনিলে । বৰুৱানীৰ লগতে বদনৰ মাক আৰু পমীলাও আহি বেৰৰ আৰত চৰাঘৰৰ সি খোটালিত বহিল। সন্ন্যাসীয়ে কলে – “মা! মোৰ এটা নিবেদন আছে।” চণ্ডী বৰুৱাৰ বিধৱাই কোৱালে — “কি নিবেদন কওক।” সন্ন্যাসী—“মা! মই আপোনাক খাটিলোঁ আপুনি আপোনাৰ ধৰ্ম্মীয়া ছোৱালীজনীক মোৰ চেলাৰ পুতেকৰে সৈতে বিয়া দিয়ক।” সন্ন্যাসীৰ কথা শুনি সকলোবিলাক পুৰুষেই তললৈ মূৰ কৰিলে। চণ্ডী বৰুৱাৰ বিধৱাই কোৱালে তেওঁ তেওঁৰ স্বামীবৈৰীৰ পুত্ৰলৈ ছোৱালী দিব নোৱাৰে। মনোমতীলৈ দৰা নেপালে বৰং মনোমতী কুমাৰী হৈয়ে থাকিব তেও বৰুৱাৰ পুতেকক নিদিয়ে।” সন্ন্যাসীয়ে কলে— “মা ! আপুনি উচিত কৈছে। তথাপি মই আপোনাক খাটিলে। আপুনি ম‍ই বুঢ়া সন্ন্যাসীৰ বচন ৰাখক। লৰাই ছোৱালীয়ে যোৰ হৈছে। বিশেষ দুইকো দুয়ো ভালো পায়। এনেস্থলত আপুনি বাধা নিদিব এইটো স‍কাম কৰক। আপোনাৰ স্বামীক হলকান্তই মৰাওঁ বুলি মৰোৱা নাই। যি হইছে সকলো ঈশ্বৰৰ ইচ্ছাতে ৷ আপুনি কোপ এৰক ৷ হোৱা ঘৰখন হবলৈ দিয়ক। আৰু অঘৰীৰ স্মৰ এখন কৰি দি পুণ্য সাচক। সন্ন্যাসীৰ এই কথাৰ মূৰতে হলকান্ত বৰুৱাই মাত দি কলে— 'মই অধমেও এষাৰ কথা কওঁ। অৱশ্যে মই অতি গর্হিত কাম কৰিছোঁ। মোৰ মুখ সাধুজনে চাবই নেপায় । মই স্বদেশদ্রোহী। ম‍ই নাৰকী। মোৰ পৰাচিতৰ সীমাই নাই । ম‍ই চণ্ডী বৰুৱাৰ লৰা-তিৰুতাক যেনে দুখ দিয়ালে। ঈশ্বৰে মোকো তেনে দুখকে দিয়ালে । মই পাপিষ্ঠৰ কুকৰ্ম্মতে মোৰ তিৰুতায়ো মোক অকালতে এৰি গ'ল । এতিয়া মই মোৰ পৰাচিত স্বৰূপ সংসাৰ ত্যাগ কৰি সন্ন্যাসী হবলৈ ওলালোঁ । মোক আৰু লৰাই বা লাগিছে কেলেই, ছোৱালীয়েই বা লাগিছে কেলেই। লক্ষ্মীকান্তত মোৰ স্বত্ব নাই। তিলোত্তমাত মোৰ অধিকাৰ নাই । সিহঁতৰ মাক মৰিল। আজিৰ পৰা ময়ো মৰিলোঁ বুলিয়েই ধৰক। সেই দেখি এই মাউৰা লৰা-ছোৱালী হালক আপোনাকে সপি দিলোঁ । আপুনিয়েই সিহঁতৰ মাক হওক । ম‍ই নাৰকীয়ে দোষ কৰিছোঁ বুলিতে৷ মোৰ এই লৰা-ছোৱালী হালে দোষ কৰা নাই। ইহাকে ভাবিচিত্তি যি হয় কৰক। হলকান্তৰ এই অনুতাপ বাক্যত সকলোটি সমজুৱায়ে তেওঁৰ কথাত ভৰ দি বিধৱাক কলে—“আই! আপুনি সম্মতি দিয়ক।” বদন চৌধাৰীৰ মাকেও বিধৱাক কলে – “আই চাচোন । মইনো এতিয়া কি কৰিম । তোৰ যেনে বিলাই মোৰো দেখোন তেনেকুৱাই । মোৰো স্বামী দেখোন মানৰ হাতত মৰিল । এতিয়ানো মই কাক ধৰিম । আই তই ইমানবিলাক মানুহৰ কথা নেপেলাবি।” সমজুৱাসকলে আৰু বদনৰ মাকে এইদৰে হেঁচি ধৰাত বিধৱা নিৰুত্তৰ হ'ল। সন্ন্যাসীয়ে ‘মৌনং সম্মতি লক্ষণং' বুলি আনন্দ কৰিবলৈ ধৰিলে । কোমল মনৰ আৰু ক্ষমাশীলা হিন্দু বিধৱাই সম্মতি দিলে! এনেতে বদন চৌধাৰীৰ মাকে কলে – “ সমজুৱাসকলৰ আগত ময়ো এটা কথা কওঁ। বৰুৱাৰ জীয়েক তিলোত্তমাই দুখৰ কালত মোৰ ঘৰতে আছিল । এতিয়াও মোৰ ঘৰলৈকে আহিছে। ছোৱালীজনীত মোৰ মৰম সোমাইছে। মইনো তাইক এতিয়া কলৈ খেদি পঠাম । বৰুৱাই যদি অনুমতি কৰে ছোৱালীজনী মোৰ বপা বদনলৈকে ৰাখি থব খোজোঁ। আদেশ কৰিলে তাইক বদনে সৈতেই বিয়া দিওঁ।” বদনৰ মাকৰ এই কথাত বদনে তললৈ মূৰ কৰিলে । অনাথ চৌধাৰীয়ে কলে— “আই ! বৰ সুখৰ কথা। আমি ছখন বিয়া চাবলৈ পাম।” হলকান্তইও সন্তোষ মনেৰে কলে — “কোনো কথা নাই।” সমজুৱাসকলে আনন্দ কৰিবলৈ ধৰিলে। এনেতে পমীলাই ভিতৰৰ পৰা এখন চিঠি দি পঠালে। মেলুৱাই সকলে সেই চিঠি মেলি পঢ়িবলৈ ধৰিলে। সেই চিঠিতে লেখা আছিল— শ্রীকৃত

শান্তিৰাম স্বামী দেউতাৰ শ্ৰীচৰণ কমলেষু—

দেউতা—

আজি পাপিনীয়ে দেউতাৰ শ্ৰীচৰণত কেইটামান শেষ কথা নিবেদন কৰোঁ। বন্দীশালত লগ পাইও দেউতাক সকলো কথা ভাঙি কব নোৱাৰিলোঁ ।

আপুনি আমাক ৰঙ্গপুৰত এৰি থৈ গুৱাহাটীলৈ অহাৰ প্ৰায় ছমাহৰ মূৰত মান আহি ৰঙ্গপুৰ পালে। তিনিজনা ডাঙৰীয়াই চাৰিঙ্গীয়া ফুকনক খেদাৰ পাছত আমাৰ দেউতাই ম‍ই পাপিনীক আপোনাৰ শ্ৰীচৰণত সপিবলৈ মন কৰি আপোনাক বিচৰালে । পাপিনীয়ে সেই কথাত বৰ ৰং পালোঁ। অনেক দিনৰ দুখ কষ্টৰ পিছত দেউতাৰ শ্ৰীচৰণ সেবিবলৈ পাম বুলি বৰ আনন্দ লভিলোঁ। কিন্তু কলে কি হব ইয়াৰ অলপ পিছত মান আছি ৰংপুৰ পালে। বুঢ়াগোঁহাই ডাঙৰীয়াৰ ফৈদৰ লগত আমাৰ দেউতাই মানৰ লগত ৰণ দিলেগৈ। কিন্তু সেই ৰাতি দেউতা মৰিল । বুঢ়াগোঁহাই ডাঙৰীয়াই বিষ খাই মৰিল । মানে নগৰ ললে। ৰাক্ষসহঁতে বুঢ়াগোঁহাইৰ ফৈদৰ সকলোকে কাটিলে । তাৰ লগতে পাপিনীৰো আই, ভাই, ককাই সকলোকে কাটিলে । কেৱল সংসাৰত পাপ বঢ়াবলৈ মই পাপিনীক জীয়াই ৰাখিলে। মোক দেখিবলৈ ৰূপহী দেখি অধৰমী মিঙ্গিমাহাই ৰজাক আৰু নাৰকী বৰফুকনক কৈ মোক তাৰ তিৰুতা কৰিলে। মই সেই সময়ত এডোখৰ বিহু পোৱা হলেও খাই মৰিলোহেতেন, কিন্তু মোৰ পাপৰ নিমিত্তেই বিহো নাপালোঁ। হৰিণাৰ মাংসৰ দৰে মোৰ ৰূপেই মোৰ কাল হ'ল ৷ পাপিষ্ঠ মিঙ্গিমাহাই মোক অনেক প্ৰবন্ধ কৰি মৰিবলৈ নিদিলে। এইদৰে সকলো পিনে নিৰূপায় হৈ কপালমূৰ ঢাকুৰি জীয়াই থাকি মিঙ্গিমাহাৰ লগত মানৰ দেশ, অসম দেশ গোটেইখনতে ফুৰিলো। মানহঁতে অসমীয়া মানুহৰ কি বিলাই কৰিলে মই দেখি ফুৰিলোঁ। শেহত মনত এটা ভাব হ'ল যে বিপদ কালত মানুহে সৎকৰ্ম্ম কৰিব লাগে তেহে হেনো পাপ কটা যায়। মহাভাৰতত পঢ়িছিলোঁ ঘটোৎকচে হেনো মৰিবৰ সময়তো পাগুবৰ উপকাৰ কৰি গ'ল । ইয়াকে ভাবি আৰু যেতিয়াই মোৰ গা চুৱা গ'ল তেতিয়াই মই সেনাপতিয়ে সৈতে ভাল হোৱাহে উচিত ইয়াকে ভাবি মিঙ্গিমাহাক ম‍ই মৰম কৰিবলৈ ধৰিলোঁ। সিও মোৰ মৰমত বশ হ'ল। মই তাক গীত গাই, মদ খুৱাই আদৰ কৰি মোহিত কৰিলোঁ আৰু সেই দৰে মৰম কৰিয়েই তাৰ হতুৱাই মনে মনে যতে পাৰিলোঁ ততে অসমীয়া মতা-মাইকী বন্দী পলুৱাই পলুৱাই দিয়ালোঁ । মানহঁতে কিন্তু সেই কথা ভাল নাপাই সকলোবিলাকেই মোক হিংসা কৰিবলৈ ধৰিলে। কিন্তু সেনাপতিৰ ভয়ত মোক একো কৰিব নোৱাৰিলে। এই দৰে দেশে দেশে ফুৰি মইনবৰিত আপোনাৰ শ্ৰীচৰণ দেখিলোঁ। আপোনাক দেখিবৰে পৰা মোৰ হৃদয়ত একুৰা জুই জ্বলিল। সেই নিশা ৰাতি সপোন দেখিলোঁ যেন মোৰ আয়ে স্বৰ্গৰ পৰা আহি মোক মাতিছে “বাছা! তই আৰু থাকিব নেলাগে। সোনকালে আহ ৷ তোৰ দেউতাৰে মোক তোক নিবলৈ পঠাইছে।” মই এনেতে সাৰ পালোঁ। সাৰ পাই উঠি মোৰ চকুৰে দুধাৰ লো বলে । মই আপুনি তাহালি- শিকোৱা গীতটো গুণ গুণ কৰি গালোঁ—

“কিয়নো সব্জিলে বিধি পাপী পানীপিয়া বৃক্ষডালে পৰি কান্দে পানী এটোপ দিয়া ওলালে ডাৱৰ চটা সুনীল আকাশে । উলাহতে নাচে পক্ষী মনৰ হৰিষে ॥ ঠেও ধৰি মাতে পক্ষী “পানী পিউ পিউ”। অমিয়া মাধুৰী পিয়া ৰাখোঁ মোৰ জীউ ॥ এনেতে আহিলে বায়ু অতি খৰতৰ । উৰি গলে মেঘচটা পশ্চিম দিশৰ ৷ ছিগিল আশাৰ জৰী দুখী বিহঙ্গৰ । পিয়াহতে মৰে পক্ষী কৰ ধৰফৰ ॥ ”

দেউতা। দৰাচলতে আপোনাৰ বা কেনে হৈছিল কব নোৱাৰোঁ। কিন্তু মোৰ হলে ঠিক তেনেকুৱা বিলায়েই হৈছিল। মোৰ এটা শেষ কথা আছে। মোৰ মনত আজি এনে লাগিছে যে মইও অতি শীঘ্ৰে আই বোপাইৰ লগ পামগৈ। আৰু তাত আপোনাৰ শ্ৰীচৰণলৈ বাট চাই থাকিম। পিশাচ মানহঁতে পাপিনীৰ পৰাচিতৰ বাট মুকলি কৰিছে ৷ কাইলৈ আৰু পাপিনী জীয়াই নেথাকোঁ ।মোৰ এই চুলি এড়াল দিলোঁ। মোলৈ মৰম আছে যদি ইয়াক এটা বিষিৰ ভিতৰত সুমুৱাই হাতত ৰান্ধি ৰাখিব । মৰম নাই যদি চুলিডাল পুৰি পেলাব। ইয়াৰ লগতে মোৰ অলঙ্কাৰ কেইডালো দিলোঁ। পাপিনীৰ বস্তু বুলি ঘিণ কৰি দলিয়াই নেপেলাব। পাপিনীলৈ শোক কৰি অসুখী নহব । আপোনাৰ খাব লবৰ ভালেমান দিন আছে। মনৰ জোখাৰে এজনী ছোৱালী বিয়া কৰাই গৃহবাস কৰিব । যি ভাগ্যৱতীক আপুনি বিয়া কৰায় সেই ভাগ্যৱতীকে মোৰ এই অলঙ্কাৰ কেউডাল দিব । দেউতা! ইহ জনমলৈ বিদায় ললোঁ। পাপিনীৰ সকলো দোষকে সকলো পাপকে মৰ্ষণ কৰিব । মোৰ ভনী মনোমতী আৰু বাইটি পমীলাৰ সতীত্ব ঈশ্বৰে ৰক্ষা কৰিছে। সন্দেহ নকৰিব। ইতি।

আপোনাৰ পাপিনী

“হুম”

পছমীৰ এই চিঠি শুনি শান্তিৰাম মূৰ্চ্ছিত হৈ পৰিল ৷ লক্ষ্মীকান্ত আৰু বদনে চকুৰ লো টুকি টুকি শাস্তিৰামক সাট মাৰি ধৰি তেলপানী দি বিচিবলৈ ধৰিলে। সমজুৱাসকলেও চকুৰ লো টুকি টুকি কবলৈ ধৰিলে – “ধন্য পহুমী! ধন্য!” বুঢ়া সন্ন্যাসীয়েও চকু চলচলীয়া কৰি “শিবোহং শিৰোহং” উচ্চাৰণ কৰিবলৈ ধৰিলে। শান্তিৰামে ভালেমান পৰৰ মূৰত চেতন পালে। চেতন পাই কান্দিবলৈ ধৰিলে। সিফালে ভিতৰত তিকতাসকলেও কান্দিলে। এইদৰে সুখে দুখে সকলোবিলাকেই নিশাটো কটালে।

ইয়াৰ ছয় সাত দিনৰ মূৰত লক্ষ্মীকান্ত আৰু মনোমতীৰ শুভ বিবাহ বদন চৌধাৰীৰ ঘৰতে হৈ গ'ল । সেই ৰিয়াত সকলোৱেই উলাহ মনেৰে কাৰবাৰ কৰিলে । ভালেমান ছ কষ্ট মূৰত মোৰ এই ডেকা-গাভৰু হাল সুখী হ'ল ।

লক্ষ্মীকান্তৰ বিয়া হৈ যোৱাৰ পাঁচ দিনৰ মূৰতে তিলোত্তমা আৰু বদনৰো বিয়াখন হ'ল। ইও ছজন ডেকা-গাভৰু সুখী হ'ল। এই দুখন বিয়াৰ পিছত অনাথ চৌধাৰী নিজৰ গাৱলৈ উলটি গ'ল। হলকান্ত বৰুৱা আৰু সন্ন্যাসীও গ'ল। তেওঁ যাবৰ পৰত জীয়েক, পুতেক, বদন, বদনৰ মাক, বোৱাৰীয়েক সকলোৱেই তেওঁক সন্ন্যাস এৰি গৃহবাস কৰিবলৈ বৰকৈ খাটিলে। বৰুৱাই কিন্তু কাৰো কথা নুশুনি সকলোকে প্রবোধ দি, জীয়েক, পুতেক, জোয়ায়েক, বোৱাৰীয়েক সকলোকে আশীর্ব্বাদ দি সন্ন্যাসীৰ পাছে পাছে গ'ল ।

আচৰিত কথা। সন্ন্যাসী আৰু হলকান্ত বৰুৱা যাবৰ দিনৰে পৰা বদনৰ ঘৰৰ পৰা শাস্তিৰামে৷ নিৰুদ্দেশ হ'ল ।